ярилцлаа. Тэрбээр Монголд цор ганц байгаа “Детектор лжи” хэмээх аппаратыг ажиллуулдаг ганц бүсгүй аж. Мөн “Зохион байгуулалттай гэмт бүлэглэлийн үйлдсэн хэргийг мөрдөх аргачлал” гэсэн сэдвээр эрдмийн зэрэг хамгаалж байгаа юм байна.

-Та сая Москвад ажлаар яваад ирсэн юм байна. Ер нь Орост үе үе ажлаар очдог мэргэжлийн хүний хувьд зохион байгуулалттай гэмт хэргийн талаар юу хэлэх вэ? Төр засаг нь түүнийг хяналтаасаа алдчихав уу?

-Орос маань өөрөө агуу их гүрэн. Энэ гүрэн зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тууштай тэмцэж байна. Харин сая зохион байгуулалттай гэмт хэргийн талаарх судалгааны ажлынхаа шугамаар очсонгүй ээ. Харин зарим төрлийн багаж аппаратурыг судлах, зарим шинээс нь худалдан авах ажлаар очоод нэлээд хэдэн шинэ аппаратур авах тохиролцоонд хүрээд ирсэн.

-Таны аппарат тун сонирхол татсан зүйл гэж дуулсан. Энэ талаараа дэлгэрэнгүй өгүүлнэ үү?

-Тийм ээ “Детектор лжи” буюу өөр хэллэгээр бол полиграфын аппарат л даа. Одоохондоо ийм аппарат Монголд цор ганц байгаа. Цагдаагийн байгууллагад байдаг энэ аппаратыг миний бие 2004 оноос хойш ажиллуулж ирлээ. Одоохондоо цор ганц эд.

-Тэгвэл “хэд хэдийг худалдан авах болсон” гэхээр энэ мэргэжлийн хүмүүсийг яаралтай бэлтгэх шаардлагатай болж байна гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Гарцаагүй. Ийм төрлийн мэргэжилтнүүдийг аль болох хурдан хугацаанд бэлтгэх шаардлагатай байгаа. Харин ийм мэргэжилтнийг Москвад бэлтгэнэ гэдэг нь өөрөө ихээхэн өндөр зардал шаарддаг л даа.

Миний хувьд 2004 онд Москвад энэ мэргэжлээр бэлтгэгдэхэд 92 мянган долларын зардал гарч байлаа. Харин одоо миний хувьд Цагдаагийн дээд сургуультай хэмтран багшилж дотооддоо боловсон хүчнээ бэлтгэх байх.

Анх 2004 онд дээрх аппарат худалдан авах зорилготой Москвад очсон боловч түүнийгээ ажиллуулах мэргэжилтэн зайлшгүй шаардагдагдсан тул намайг өндөр үнэ хөлсөөр бэлтгэхэд хүрсэн.

Манай байгууллага энэ аппаратыг 7 жил ашиглаж ирлээ. Өөр хаана ч “Детектор лжи”-ийг ашиглахгүй байгаа. Одоогоор Монголд ийм аппарат ганцхан байгаа тул заримдаа бизнесийн захиалга авч, захиалсан байгууллагынхаа даалгаврыг хийж гүйцэтгэдэг.

-Энэ аппаратыг “Детектор лжи” гэдэг. Үүнийг монголоор юу гэж орчуулж байна? “Худал хуурмагийг оношлогч, илрүүлэгч” гэж болох уу?

-Одоохоо орчуулаад тогтсон айхтар нэршил хараахан алга. “Детектор лжи”, “Полиграф” гэсэн нэршлээр нь л ерөнхийдөө нэрлэж байгаа. Оновчтой нэр олж чадахгүй л байна.

Ер нь Монголын цагдаагийн байгууллага хэдэн үеийн турш ЗХУ, ОХУ-д боловсон хүчнээ бэлтгэж ирсэн зузаан харилцаатай ч энэ нь холбоотой гэж үзэж болно. Ажиглаад байхад гадаад үг, нэр томьёо бүрийг заавал монгол хэлэнд орчуулах гэх нь бас нэг талын туйлшрал юм даа.

Зарим нэр томьёоны монгол орчуулга нь тэр бүр амар ойлгогдохгүй, буухгүй байхад харин орос нэршлээр нь хэлэх аваас хүмүүс амархаан ойлгох явдал цөөнгүй л байдаг. Манай багажны хувьд бас тийм байгаа гэж хэлж болно. Дээрхээс өөр оновчтой монгол нэршлийг олж чадаагүй л байна.

Ер нь ийм төрлийн багажтай болох асуудал нь олон жил яригдсаны эцэст 2000 оноос биелэлээ олсон. Иймд энэ ажлыг анхнаас нь хөөцөлдөж бүтээсэн тэр үеийн цагдаагийн удирдлага бол гавьяатай хүмүүс.

Энэ дашрамд Энх-Амгалан дарга, ЭЦГ-ын дарга генерал Ганболд нарын хүмүүст баярлаж явдгаа илэрхийлэе. Энэ хүмүүс бол Монгол Улсад орчин үеийн цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардагдах шинэ салбарыг анх нэвтрүүлсэн гавьяатнууд гэж би үздэг.

-Тэгвэл одоо шинээр олон мэргэжилтэн бэлтгэх хүндхэн зорилт тулгарч байгаа юм аа даа?

-Эх орондоо бэлтгэх нь тодорхой. Цагдаагийн академитай хамтран мэргэжилтнээ бэлтгэхээр тогтсон. Тус академийн өндөр түвшинд бэлтгэгдсэн багш нартай миний бие хамтран ажиллах болно. Онолын талаас нь багш нар маань зааж, харин практик хэрэглээний талаас нь мөн онолоос нь миний бие заах болов уу.

-Өнгөрсөн хугацаанд энэ аппарат хэр их ажил хийж гүйцэтгэв? Итгэл найдварыг биелүүлсэн үү?

-Биелүүлж чадсан. Ихээхэн ажлыг нугалсан бөгөөд өнөө хэр нь захиалга тасрахгүй л байгаа.

- Голдуу ямар захиалга ирэх вэ?

-Мэдээж хүн амины зэрэг ноцтой хэргүүд дээр ажилладаг. Онцлон хэлэхэд манай Улсын мөрдөн байцаах газрын II хэлтэс буюу Онц хүнд гэмт хэргийн хэлтэс нь хүн амины хэрэг, бага насны хүүхдийг хүчиндсэн хэргийг мөрдөн илрүүлэх асар хариуцлагатай ажлыг хийж гүйцэтгэдэг.

Энэ хэлтсийнхэн манай аппаратын туслалцааг маш сайн авч ашиглаж байгаа. Тэд манай зүгээс гаргаж өгсөн дүгнэлтийн дагуу ажлаа сайн хийж чаддаг даа.

-Тэгэхээр энэ аппарат мөрдөн байцаах ажлын явцыг шулуутгаж хурдасгаад өгдөг байх нь, тийм үү?

-Тийм гэж хэлж болноо. Аппаратын тусламжтайгаар гарсан дүгнэлтийн дагуу “энэ хүн тухайн хэрэгт холбогдолтой байна, яагаад гэвэл худлаа мэдүүлэг өгч байна. Харин энэ хүн холбогдолгүй юм” гэсэн дүгнэлтийг байцаагч нарт өгдөг.

Харин энэ дүгнэлтийг авсан ялангуяа хөдөө орон нутгийн цагдаагийн байгууллага, хариуцсан ажилтнууд “аппаратын дүгнэлт хэр үнэн байв” гэсэн хариуг бидэнд эргүүлж мэдэгдэх ёстой байдаг хэдий ч зарим талаар манайхны анзааргагүй, хариуцлагагүйгээс болоод хариугаа тэр бүр өгдөггүй нь жаахан тиймхэн санагддаг шүү.

-Хөдөөнөөс захиалга их ирэх юм уу?

-Өө ирнэ шүү, ирнэ. Хөдөө гадаа руу ч их явах болдог. Энэ аппаратаа цүнхэлж аваад л гараад шидчихнэ шүү дээ.

-Цагдаагийн байгууллагуудын зүгээс ажлын шаардлагаар танд хандаж захилга өгдөг гэсэн. Тэгвэл хувь хүн, бусад байгууллага хандаж болох уу?

-Зөвхөн УМБГ-ын даргын зөвшөөрлөөр л үүнийг хийнэ. Зарим байгууллагын захиалгаар ажилтнуудыг нь үзэж өгч болноо.

-Ямар зорилго шалтгаанаар тэр вэ?

-Энэ бол захиалагчийн л хүсэл мэдэх хэрэг л дээ. Тухайн ажилтнууд нь үнэнч шударгаар ажиллаж байна уу, үгүй юү гэдгийг тогтоох байж болно. Ямар нэг далд буруу зүйлд холбогдож байна уу гэх зэрэг. Харин энд онцлон хэлэхэд бид зөвхөн захиалагчид л дүгнэлтээ өгдөг.

Захиалагч тэр хүнд л дүгнэлтээ бичээд явуулахаас өөр хэнд ч өгөхгүй… Тухайн хүн бүрт зориулагдсан программ зохиогдсон байдаг. Бүх намтрыг нь бичиж авч байгаад асуултуудаа сонгоноо. Асуултууд маань “төвийг сахисан”, шалгах чанартай болон ач холбогдол бүхий асуултууд байдаг.

-Аппарат маань хэр үнэн худлыг тогтоож чадах вэ?

-Монголд, Орост ч энэ аппаратыг хуурч чадсан хүн байхгүй байх аа. Арван хэдэн жил ажиллаж байгаа орос багш маань “Орост үүнийг хуурч дөнгөсөн хүн тааралдаагүй” гэж бидэнд хэлдэг л юм.

-Тэгээд энэ жижигхэн аппаратаар л тогтоох уу?

-Энүүгээр л тогтооно доо. Хэдийгээр энэ аппаратан дээр би долоон жил ажиллаж байгаа ч гэсэн сая Москвад очиход дахиад л шинэчлэгдчихсэн байна лээ. Энэ бол оросын инженер, эрдэмтдийн агуу бүтээл. Харин анх намайг Москвад очиход хэрэглэж байсан аппаратаа багш маань одоо ч барьсаар л явна лээ.

-Энэ аппарат дэлхийд шилдэгт нь тооцогдох уу?

-За даа Америк сая Оросоос “Диана-IV” гэдэг аппаратаас 20-ийг худалдаж авсан байна лээ. Оросууд ч америкийн багажийг бас худалдаж авдаг л даа. Герман л гэхэд ийм аппаратуудыг хориглосон гэдэг ч за юу л бол доо? Ашиглаж л байж таараа.

Гэхдээ сая чи бид хоёр хамгийн энгийн ажиллагааг нь л хийлээ шүү дээ. Хамгийн амархан нь энэ гэж тэрбээр ярьлаа.

Мөн дэд хурандаа маань Оросын алдарт тагнуулч Абелийг ийм аппаратаар хэрхэн илрүүлсэн түүхийг сонирхууллаа. “Абелийг анх байцаах болоход тэрбээр “Би юу ч дуугарахгүй” хэмээсэн аж. Тэгэхээр нь “Silent” буюу “Дуу чимээгүй” гэдэг программыг ашигласан байдаг.

Театрынх шиг том дэлгэцийг найм хуваагаад найман их гүрний нийслэл бүрийг нэг нэг минутаар гаргаж тодруулж бүдгэрүүлэн жижгэрүүлээд л байх юм гэнэ. Гэтэл Москва, Улаан талбайг харуулах үед нөгөө Абель маань “реакц өгөөд” өөрийгөө Оросын тагнуулч болохоо илчлээд өгсөн гэж байгаа. Тэгэхээр нь “За чи оросын тагнуул юм байнаа” гээд шууд тулгачихсан гэдэг.

Дараа нь оршин суудаг хотыг нь хэд хувааж, гудамжнуудын зургийг ээлж дараалан харуулж байтал нууц уулзалт явуулдаг байсан гудамжныхаа зурган дээр бас л реакц өгчих нь тэр. Залгуулаад гудамжных байшингуудыг нэг нэгээр нь харуулж гэнэ. Абель огт дуугаралгүй, чив чимээгүй л хараад сууж.

Гэтэл бас л нөгөө нууц уулзалтынхаа байран дээр реакц өгөөд … ингээд л илчлэгдэж байсан алдартай түүхтэй юм байна. Дараа нь Абелийг нөгөө 1961 оны Майн баярын өдөр Уралын дээгүүр нисэж байгаад пуужингаар буудуулан баригддаг Пауэрсээр сольсон шүү дээ, Хрушёвын засаглалын үед.

Ийнхүү ам ангайлгүй сууж байгаад л бүрэн илчлэгдсэндээ мэгдэн гайхаж дууссан Абель Оростоо эргэж ирээд “Америк энэ салбарт хол тасарсан байна шүү. Энэ чиглэлийг яаралтай хөгжүүлэх хэрэгтэй” хэмээн шахсанаар Орост дэвшил гарсан гэж үздэг юм билээ.

-Та Эрхүүд хуульчийн мэргэжил эзэмшсэн. Оюутан үеэсээ энэ салбарыг сонирхсон уу?

-Үгүй ээ. 2004 он хүртэл цагдаагийн байгууллагад мөрдөн байцаагчаар 14 жил ажилласан. Москвад 2004 онд очин суралцахад багш нар маань оюутнууддаа ганц ганцаар нь л хичээлээ заадаг онцлогтой юм билээ. Би ганцаараа л мөнгөө төлөөд сууж байх жишээтэй. Харин маргааш нь өөр хэн нэгэн мөнгөө төлөөд л заалгах жишээтэй.

-Энэ ер нь юу гэдэг салбар вэ?

- Полиграфийн сургалт л даа. Полиграф гэдэг маань “поли” буюу олон, “граф” буюу зурах гэсэн хоёр үгнээс үүсэлтэй цоо шинэ салбар ухаан. Үүнийг мөрдөн байцаалт, тагнуул, нууц албад зэрэг олон салбарт ашиглаж байна. Гэхдээ хаа сайгүй ашиглаж болно л доо.

Гаальд ч ашиглаж болж байна. Батлан хамгаалах, банк санхүүгийн дотоод шалгалтанд ашиглана. Ажилтан албан хаагчдыг шалгах дотоод шалгалтанд мөн ашиглаж болдог.

Өнгөрсөн 4-р сарын 7-нд Москвад очиход Оросын “Милиция” маань “Полиция” болчихоод байлаа. Тэгээд энэхүү “полиция” нь бүх ажилтнаа полиграфын аппаратаар шалгаад тэнцээгүй хүмүүсээ шууд халчихсан байх жишээтэй. Бүүр цагдаагийн 13 генерал тэтгэвэр ч үгүй халагдсан гэсэн.

-Тэр хүмүүс бүгдээрээ авлига, хээл хахуультай холбоотой байсан гэсэн үг үү?

-Мэдээж ноцтой асуудал байсан учраас л халаа шүү дээ.

-Тэгвэл энэ полиграфийг ашиглаж улстөрчдийг үнэн худлаа ярьж байгаа эсэхийг нь шалгаж болдоггүй юм уу?

-Болно шүү дээ. Гэхдээ полиграфийг ашиглахдаа хүний эрхийг хангасан заалтыг заавал мөрдөх ёстой байдаг. Гэмт хэрэгтэн хэн бугай нь ч байсан хамаагүй “Би энэ асуулгад орохыг хүсэхгүй байна.

Зөвшөөрөхгүй ээ” л гэх юм бол ажиллагаа явагддаггүй ээ. Энэ бол сайн дурын ажил тул бид хүчээр тулгадаггүй. Хийж ч болохгүй. Ажиллагаа эхлээд явж байхад тэрхүү хүн маань дундаас нь “Үүнээс хойш би нэг ч асуултанд хариулахгүй” гэх аваас ажиллагаа мөн шууд зогсоно.

-Олон нийтийг түгшээсэн онц ноцтой гэмт хэрэгт холбогдон сэжиглэгдэж буй хүмүүст хүчээр хийж болохгүй юу?

-Өөрөө л зөвшөөрөхгүй бол болохгүй гэсэн номтой юм аа.

Ер нь бол полиграфийг хоёр үе шаттайгаар олгож байгаа юм л даа. Орост бол эхний удаад нь түр зөвшөөрөл аваад энэ ажиллагааг эхлүүлнэ. Харин хагас жилээс нэг жил ажиллаад ажлынхаа үр дүнг аваачиж шалгуулан дахин сургалтанд сууснаар байнгын зөвшөөрөл авах ёстой. Энэхүү байнгын зөвшөөрөл нь насан туршийнх байдаг.

С.Энх-Амар

Эх сурвалж: “Монцамэ”

Оросын “полиция” бүх ажилтнаа полиграфийн аппаратаар шалгаад тэнцээгүйг нь шууд халчихсан
Tweet
Bolod.mn