Нийгмийн ажилтан сургуулийн хүүхдүүд ослын улмаас бэртэж байгаа шалтгааныг тогтоож, хүүхдийг зам тээврийн осол гэмтлээс сэргийлэх ажлыг явуулсан байв. Гар аргаар үйлдсэн зураглалд сургуулийн хүүхдүүд аль зүгээс, хаанаас ирдэг, ингэхдээ хэд нь зам хөндлөн гардаг, энэ саад бэрхшээл хэдэн удаа тохиолддог, тэр болгонд гэрлэн дохио, анхааруулах тэмдэглэгээ байгаа эсэхийг нарийн судалж тогтоожээ. Ингэсний үндсэн дээр гарцад тэмдэглээ хийх, автомашины хурд сааруулагч байрлуулах талаар үндэслэл бүхий санал боловсруулсан нь хэрэгжижээ. Тусгайлсан мэдлэг хэрэглэхгүйгээр амьдарлын туршлага дээр үндэслэж явуулсан хэрэг л дээ.

Environmental criminology буюу хүрээлэн буй орчны гэмт явдал судлал нь позитивист криминологоос салбарлан үүсч хөгжсөн бөгөөд гэмт хэргийн шалтгаан, нөхцлийг нийгмээс хамааралтай тодорхой хүчин зүйлүүдээс хайдаг. 1980-аад оны үед Paul and Patricia Brantingham хэмээх нэгэн гэр бүлийн судлаачид энэ аргачлалыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй боловсруулж, 1990 оны эхэн гэхэд энэ онол- арга зүй үр дүнгээ өгч эхэлсэн байна. Маpping буюу төрөл бүрийн зураглал үйлдэх, газрын зураг дээр тэмдэглээг гол төлөв хэрэглэдэг энэ аргачлал нь тун энгийн юм. Хүрээлэн буй орчны гэмт явдал нь 3 хэсгээс бүрддэг.
crime mapping - Гэмт хэргийн зураглал үйлдэх
geographic profiling - Газарзүйн байрлал тодорхойлох
Crime prevention through environmental design - Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд хүрээлэн буй орчныг загварчлах Хэдийгээр орчин үед биокриминологи, шинэ криминологийн хандлагууд хүчээ аваад байгаа боловч прагматик үүднээс авч үзвэл гэмт хэрэг үүдэн гарахад хүрээлэн буй орчны хүчин зүйлүүд яах аргагүй тэргүүнд эгнээнд тавигдана. Нэн ялангуяа өнөөгийн манай орны нийгмийн хөгжлийн дүр зургийг үзэхэд хөгжиж байгаа хотын ангилалд багтаж, суурин амьдрал өргөжиж, иргэдийн шилжин суурьших хөдөлгөөн тасралтгүй үргэлжилж байна. Энэ үед бид "гэмт хэрэгтэн бие хүн" -тэй тэмцэл явуулах нь төдийлөн үр дүнгүй юм. Гэмт хэрэгтэн бие хүнийг эрүүгийн болон эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулиар шийтгэж, ял шийтгэл нь урьдчилан сэргийлэх зорилгоо тодорхой хэмжээгээр гүйцэтгэж байгаа үед сая гаран хүнтэй-метрополис хот өөр арга барилаар ажиллах, хүрээлэн буй орчиноос гэмт явдалтай тэмцэх стратеги боловсруулах хэрэгтэй гэж судлаачийн зүгээс үзэж байна.   Энэ нь дараахь учир шалтгаантай байна. Үүнд:
-Гэмт явдалтай тэмцэх ажлыг хот төлөвлөлтийн бодлого, хөгжлийн менежмент, архитектур, бизнес эрхлэлт, нийтэд чиглэсэн үйлчилгээтэй уялдуулах ач холбогдолтой.
-Тусгайлсан мэдлэг шаардахгүйгээр гэмт явдлын нөхцөл байдал, тархалтийн талаар хурдан хугацаанд мэдээлэл авах, шийдвэр гаргахад тустай.
-Нийтийн албаны салбарыг жигд татан оролцуулах, хамтын шийдвэр гаргах, үр дүнтэй олон талт хамтын ажиллагаа явуулах
" Орчин нөхцөл" хэмээх нэр томъёо нь төлөв байдалд арай илүү хамаарах ба "орчин нөхцлийн шинжилгээ" гэдэг нь орчин нөхцөл болон төлөв байдал хоорондын харилцан хамаарлын зохилдолгоог судлахад холбоотой юм. Дүүргүүдийн хороодын байршил, хүн ам, ачаалал зэрэг нь гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлөх орчны нөхцөл байдлуудын нэг болно. Сүүлийн үеийн судалгаагаар гэмт хэрэг гарах болон зарим хүмүүс гэмт хэргийн золиос болох магадлалын талаар тайлбарлах, бусад олон янзын орчны нөхцөл байдлыг судал сан аргачлалыг авч үзье
Судалгааны үр дүнг ердөө зургаар илэрхийлжээ. 2008 онд нэгэн орон сууцны хороололд оршин суугчдийн дунд явуулсан судалгааны зураглалаас харахад дэлгүүр болон үйлчилгээнээс ажлын байрны хооронд гэмт хэргийн хохирогч болох тохиолдол бага байгаа бол ажлаа тараад дэлгүүр орох, эсвэл дэлгүүрээс харих замдаа гэмт хэргийн хохирогч болсон тохиолдол ихсэж байгааг харж болно.
Хулгай, дээрэм булаалт зэрэг өмчийн эсрэг гэмт хэрэг нь үер ус, газар хөдлөл, хүчтэй шуурга, дайн болон бослого үймээн зэргийг том хэмжээний аюул гамшгийг дагалдан гардаг. Гэрийн эзэд болон дэлгүүрийн эзэд аюул гамшгийн үед дүрвэн дайжиж эд хөрөнгөө хамгаалж чадалгүй орхин явах, цагдаа нар ихэнхдээ хүний амь аврах гэх мэт илүү чухал, яаралтай асуудалтай завгүй байдаг.    2008 оны 7 дугаар сарын 1-нд үймсэн, хөөрсөн олон дунд далимдуулан гэмт хэрэг үйлдсэн жишээг та бид бэлхнээ мэдэж байгаа.
Гэмт хэрэгтэн ихэнхдээ, шуналд хөтлөгдөн гэмт хэрэг   үйлдэх боломжтой нөхцөл байдлыг ажиглан, эсвэл тухайн үед амжуулан өөрийн төлөвлөсөн зорилгодоо хүрдэг байна. Гэмт хэрэгтнүүд хийхээр шийдсэн үйлдэлдээ маш бодлоготой ханддаг учраас энэ төлөв байдлыг урдаас таамагладаг.
Гадны зарим орны жишээг үзэхэд энэ аргачлалыг өндөр түвшинд програмчилан хөгжүүлж, энгийн иргэд хандах, өөрсдөө дүгнэлт хийх, мэдээлэл оруулах зэрэг боломжтой болгож өгсөн байна. Тухайлбал crime mapping сайт. Сайтын ажиллах зарчим энгийн бөгөөд хотын буюу дүүргийн удирдлага, иргэнээс авахуулаад хэрэглэгчийн нэр авч мэдээлэлтэй танилцах эрхтэй болох бөгөөд тусгайлан бэлтгэсэн программист тэмдэглээ хийж, ялган ангилна. Үүний дараагаар хэргийн өнгө, төрөл бүрийг тусгайлсан танихад амархан дүрсээр оруулж гэмт хэрэг гарсан газар бүрт шууд оруулна. Ийм маягаар 24 сараас дээш хугацаагаар бүрдүүлсэн зураглал гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажил явуулах шаардлагатай обьектыг илэрхий харуулдаг.

Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд хүрээлэн буй орчныг загварлах нь
CPTED
Хот төлөвлөлтийг гэмт явдал судлалтай уялдуулж болдогоороо энэ аргачлалын онцлог бас давуу тал илэрдэг. Хотын иргэд гэмт хэрэгт өртөхгүй байх, эд материал, бие эрхтэн, сэтгэл санаагаараа хохирохгүйн тулд аюулгүй байдлыг шаардах эрхтэй. Энэ ч хүрээнд хотын захиргааны нэгж байгууллагуудыг цагдаагийн байгууллага ГХУСА-д татан оролцуулах хэлбэр нь энгийн бас үндэслэлтэй байх тусмаа хурдан хэрэгждэг.
Зураг дээрээс гэмт хэрэг байнга гардаг хотын захын нэгэн автобусны буудлыг хэрхэн өөрчилсөныг харж болно.
Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх "бүтээгдэхүүн"
Байгаа боломжоо ашиглах тухайд:
1.Улаанбаатар хотод гарч байгаа гэмт хэргийг бүхэлд нь хяналтанд авахдаа "зураглал үйлдэх" аргыг нэвтрүүлж, програмчилах саналтай байна. Нэгэнт хорооны хэсгийн байцаагч нар өөрсдөө "зураглал үйлдэх" аргыг хялбаршуулсан байдлаар ашигладаг боловч үр дүнг нь хэрэглэдэггүй нь ажиглагддаг. Интернэт хэрэглээ өсч байгаа үед замын түгжрэлийг харж байгаа бол амьдарч байгаа орчныхоо аль хэсэг нь аюултайг мэдэх, түүнээс сэргийлэх боломжтой.
2.Зам тээврийн осол, гэмтлийг бууруулах бололцоотой. Ялангуяа хаалт саад ихтэй, тэмдэглэгээ гарцгүй ямар газраар иргэд зам хөндлөн гарч явахдаа гэмтэж бэртсэн нь тодорхой харагдана. Үүнийг замын цагдаагийн газрын хэрэгжүүлж байгаа камерийн хяналтын системтэй уялдуулах
3.Хотод шинээр баригдаж байгаа барилга байгууламж, орон сууцны хорооллыг гэмт хэрэг бага гардаг бүс болгох бололцоотой. Энэ нь домофон систем, орцны жижүүр зэрэг бидний мэдэх зүйл биш, алслагдмал байршил, худалдаа үйлчилгээний төв, автобусны буудалд модификаци хийх гэх мэт гэмт хэрэг үйлдэх бололцоог хаах хэлбэртэй байж болно.

ХЗҮХ-гийн Эрүүгийн эрх зүй, криминологийН СЕКТОРЫН эша Г.Оюунболд