-УИХ-ын төсвийн тодотголыг баталлаа. Төсөвт тодотгол хийх шаардлага байгаагүй гэж үзэх гишүүд ч байна. Үүнд таны байр суурь?
-Уг нь хаврын чуулган завсарлахаас өмнө төсөвт тодотгол хийх нь зүйтэй байсан юм. Тухайн үед эдийн засгийн байдал тодорхой биш байсан учраас төсвийн тодотгол хийж болоогүй гэж Сангийн сайд хэлсэн. Наадмын өмнө УИХ-ын чуулган завсарлаж, долоо, найм, есдүгээр сард бүтэн амарлаа.

Ингэж явсаар төсвийн тодотголыг сая баталсан нь өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмөрсөн зүйл боллоо. Батлах батлахдаа зарим зүйлд хувийн хөрөнгөөр ажил хийчихсэн хүмүүс байна. Түүнийг нь нөхөж өгнө гэх мэтээр төсвийнхөө хуулийг зөрчсөн. Ер нь төсвийн тодотгол, 2012 оны төсөв хоёр бол энэ парламентын батлах хамгийн сүүлийн төсөв л дөө. Тиймээс гишүүд тойрогтоо түлхүү хөрөнгө хуваарилах ажлыг илт хийж байна. Нуугаад байх юм алга.

-Нөгөө талаараа төсвийн тодотголд тусгагдсан ажлуудыг хийж хэрэгжүүлэх цаг хугацаа бараг алга байна шүү дээ?
-Тодотгол хийх асуудал аль ч улсад байдаг. Анх энэ оны төсвийг батлахдаа хөрөнгийг нь амсуулаад тавьчихсан юм. Тиймээс хаврын чуулган завсарлахаас өмнө тодотгол хийгээд, хөрөнгийг нь гүйцээгээд өгчихсөн бол болох л байлаа. Би ээлжит бус чуулган хийгээд төсвийн тодотгол, Таван толгой, Сонгуулийн хуулиа ярья гэж өчнөөн уриалсан.

Ээлжит бус чуулганыг хуралдуулах эрхтэй ганц хүн нь УИХ-ын дарга. Гэтэл зуны 80 хоног сайхан наадлаа. Өөр зүйл хийсэнгүй.

-Гишүүд тойрог руугаа илүү хөрөнгө хуваарилахаар улайрсан талаар та дурдлаа. Та ч гэсэн тэгээгүй гэж үү?
-Гишүүд хот хөдөө болж ялгараад тойрог, тойрог руугаа л зүтгэлээ. Би Завхан аймагт хийхээр төлөвлөсөн зүйлээ 2011 оны төсөвт тусгаад хийчихсэн учраас сая нэг их зүтгэсэнгүй. Тосонцэнгэлийн 640 сурагчтай сургуулийн барилгын өртгөтгөлийг тусгаад авчихвал л боллоо.

-Нийслэлийн төсөв бага байна, нэмэх шаардлагатай гэж хотоос сонгогдсон гишүүд гомдоллоод байгаа. Үнэндээ манай нийслэл аймгийн статустай, амсах төдий төсөвтэй л яваад байх шиг?
-Үнэхээр бага байна шүү дээ. Нийслэл өөрөө их том аппараттай. Нийслэлийн Засаг дарга, түүний Тамгын газраас гадна Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал гээд том төлөөллийн байгууллага ажиллаж байна. Харьяа газар, хэлтэс, агентлагийн ажил хариуцсан маш олон хүн бий.

Тэд 2011 онд төсвөө хасуулахгүй тавиулж авах бэлтгэл ажлаа одоо биш 2010 онд хийх ёстой. Хотын захиргааныхан энэ ажлаа өөрсдөө тгөөцвлдөхгүй нийслэлээе-^ сонгогдеовгтишүүддээ л даалгаад орхих юм. Гишүүд нь түүнийгээ батлуулж авах гээд зөндөө хөөцөлдсөн л дөө. Энэ нь дутуу юм хийчихээд, «Бид дийлэхээ байлаа. Та нар хөөцөлд гээд хаячихсантай адилхан зүйл.

Өөрөөр хэлбэл хийх ёстой ажлыг цаг хугацаанд нь сайн хийгээгүй учраас тодотгол дээр ирээд байлдаан болоод байгаа юм.

-УИХ 2012 оны төсвийн төслийг ч хэлэлцэж байгаа. Маш их орлого, зарлагатай, тэлсэн төсөв яригдаж байна. Харин үр дүн нь
хэр юм бол?
-Хэр сайн үндэслэлтэй тооцоо хийж төсвөө зохиосноос бүх зүйл шалтгаална. Хэрэв орох орлогоо муу тооцоолчихвол ирэх жилийн өдийд бас л бөөн хэл ам гарна. 2011 оныхыг бодвол тэлсэн, их том төсөв болж байна. Гэхдээ яах вэ орлого нь орчихно. Том төсөв болж байна гэж цочоод байх ч юм алга.

Уул уурхайгаас орж байгаа орлого 2012, 2013, 2014 онд өсч байгаа учраас төсвийг томоор авч үзэхээс өөр аргагүй. Түүнээс биш 6.7 их наяд ямар их юм бэ гэх хэрэггүй. Энэ улс орныг хурдан хөгжүүлэхийн тулд үүнээс их мөнгө шаардлагатай. Би эдийн засагч биш.

Гэхдээ бизнес эрхэлж байсан хүний хувьд харахад төсвийн орлогыг арай л дутуу тооцож байна. Орлого олох өөр боломжууд бий.

-Тухайлбал?
-Хүрэн нүүрсний экспортын татвар, үнэд маш хүчтэй бодлого явуулбал их орлого олно. Зэсийн үнэ өсч байна. 2012 онд Оюутолгой эхнийхээ баяжуулсан хүдрийг гаргана. Үүнийг төсөв дээр огт ярихгүй байна лээ. Ирэх жил нүүрсний олон уурхай нээгдэнэ.

Бас зэсийн ганц хоёр уурхайн үйл ажиллагаа эхэлнэ. Үүнийг ч бас яриагүй. Би Сангийн сайд С.Баярцогтод «2011 онд зөвхөн нүүрснээс олсон орлого хэд вэ, 2012 онд хэд болж өсч байна» гэсэн асуулт тавиад тоо хэлүүлж чадаагүй. Төсөв зохиогоод орж ирж байгаа Засгийн газар, Сан-гийн яамныхан гишүүдийн асуултад тодорхой хариулт өгч чадахгүй байна шүү дээ.

Зөвхөн тойм тоонууд л яриад байх юм.

-Төсвийн орлого бодитой биш байх вий гэсэн айдас ч байна?
-Төрд ажилладаггүй эдийн засагчид шал өөр тооцоо хийгээд яриад байгаа. Төрийн мөнгөний бодлого баригчид тэдний тооцоо судалгааг огт ойшоохгүй юм. Бидэнд эрх нь байна, ойролцоогоор бодоод Монгол Улсын төсөв явдаг гэсэн байр сууринаас хандаад байна.

Би гурван удаа улсын төсөв батлалцлаа. Ингээд харж байхад иймэрхүү явцуу хүрээтэй төсөв УИХ-д оруулж ирээд, батлуулаад яваад байна. Төсвийн дүн шинжилгээ, тооцоо судалгаа маш муу хийсэн. Бусад орон бол төсвийнхөө орлого, зарлагыг маш нарийн судалж, өндөр түвшинд боловсруулдаг.

Төсвийг хууль болгож батлуулж аваад ажиллана гэдэг бол иргэдийнхээ амьдралыг дээшлүүлэхийн тулд л хийгээд байгаа зүйл. Түүнээс биш бие биенээ хуурах гэж худлаа үнэн тоо оруулж ирээд яах вэ. Мөнгө нь ихдээд байхад иргэдийн амьдрал улам л доошлоод байгаа нь үүнтэй л холбоотой.

-Төсвийн зарцуулалт үр дүнгүй байна гэж хэлэх гээд байна уу?
-Хэрэгтэй, хэрэггүй зүйлд хамаг мөнгөө байршуулаад, хий цацаж байна шүү дээ. Энэ жил оюутанд гэхэд л 70 тэрбум төгрөг зарцуулж байна. Ямар ч үр ашиггүй зарцуулалт. Хамгийн гол цахилгааны асуудлаа яах вэ, дундаас доош орлоготой иргэдээ яаж дээшээ татаж гаргах вэ гэдэг асуудал хөндөгдсөнгүй.

«100 мянган айлын орон сууц» гээд том хөтөлбөр батлагдсан. Яаж явагдах юм чөтгөр бүү мэд. Хотын замын түгчрэлийг яах юм, усан хангамжийг хэрхэн сайжруулах вэ гэдэг асуудал алга. Гол асуудлаа ерөөсөө ярихгүй төсөв баталдаг, шал дэмий зүйлд хөрөнгө цацдаг нөхцөл байдал бий боллоо.

-Тэгвэл үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй юм биш үү?
-Хөгжлийн банкаа дагаад Монгол Улсын Хөгжлийн яам гэж байгуулагдах ёстой. Энэ яамыг байгуулчихад арай өөр болно. Төлөвлөгөө, судалгөа, улсын төсвийн орлого, зарлагын хяналт сайжирна. Урьд нь манайд ийм яам байсан. Гэхдээ түүнийг Улсын төлөвлөгөөний комисс гэж нэрлэдэг байлаа.

Улсын төлөвлөгөөний комисс дээр Монгол Улсын хөгжил дэвшил, ирээдүй, олох орлого, зарлага бүгдийг төлөвлөж, улстөрийг товчоонд оруулдаг. Энэ дагуу Сангийн яам мөнгийг нь гаргаж хяналт тавьж ажилладаг зарчимтай байсан юм. Одоо түүн рүүгээ орно.

Хөгжлийн яам байгуулаад, зөв төлөвлөвөл 2013 оноос эхлээд Монгол Улсын төсөв их сайн зохиогддог болно гэж найдаж байна.

-Улс орны орлого өсч байгаа учраас түүнийгээ дагаад ард түмний амьдрал сайжирна гэсэв хүлээлт байна. Энэ асуудал ирэх оны төсөвт тусч байна уу?
-Үүнийг сайн тусгаагүй шүү дээ. Цалинг үе шаттай нэмнэ гэснээс өөр дорвитой зүйл алга. Миний бодлоор бол төрийн өндөр албан хаагчдын цалинг нэмэх хэрэггүй. Ерөнхийлөгчөөс эхлээд УИХ-ын гишүүд, яамны сайд, төрийн нарийн, газрын дарга нарын цалинг нэмэх шаардлагагүй. Харин бусад эмч, багш нарын цалинг нэмэх нь зүйтэй.

-Ер нь УИХ-ын гишүүний цалин хэд байдаг юм бэ?
-800 мянга гаруй л байгаа биз. Өнгөрсөн жил 30 хувь нэмээгүй байхад 680 мянга байсан.

-Төрийн албан хаагчдын цалин бага байгаагаас авлига авах нөхцөл үүсэх вий гэсэн болгоомжлол ч байдаг?
-Үгүй ээ. Авлига авна гэдэг чинь тухайн хүний ухамсрын л асуудал шүү дээ. «Цалин бага байна, би авлига авах ёстой» гээд аваад байвал энэ улс орон чинь юу болох вэ. Хүрэлцээтэй цалин байгаа учраас би нэмэх шаардлагагүй гэж үзэж байна. Нөгөө талаараа тэд хуваариа бизнес эрхэлж байгаа. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүн, яамдын сайд, яамны газрын дарга, ажилтнууд, хотын захиргаа, дүүргийн удирдлагууд дунд бизнес эрхэлдэггүй хүн нэг ширхэг ч байхгүй.

Бизнес эрхэлдэггүй төрийн албан хаагч ч алга. Үүнийг нуугаад, би зээлээр амьдардаг гэж шогтох хэрэггүй.

-Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудал Оюу толгойн гэрээг сайжруулах шаардлагатай гэж шаардлага тавьсан 20 гишүүний эсэргүүцлээс эхэлсэн. Та 20 нэгдэж энэ асуудлыг тавьсан ч, есөн гишүүн Ерөнхий сайдыг огцруулахаар гарын үсэг зурсан. Магадгүй зарим нь замаасаа буцав уу?
-Би хамтарсан Засгийн газрыг шүүмжилдэг хүн. Хоёр намыг ч адилхан шүүмжилдэг. Одоо ч шүүмжилж байна. Энэ сонгуулийн хугацаа дуустал шүүмжилдгээрээ шүүмжилнэ. Хамтарсан Засгийн газарт ганц нэг сайн зүйл бий л дээ. Түүнийг яриад хэрэггүй. Магтаал хэзээ ч оройтохгүй.

Алдаатай зүйлүүдийн нэг нь Оюу толгойн гэрээг дутуу хийсэн явдал. Би дахиж гарч ирдэг юм аа гэхэд тангаргаа өргөснийхөө маргаашаас эхлээд энэ асуудлыг ярина.

Бид хориулаа нэгдсэн нь үнэн. Энэ байр суурин дээрээ бат зогсож, болж өгвөл энэ Засгийн газраар үүнийг хийлгэчихье гэж хичээж байгаа. Бидэнд одоо долоон сарын хугацаа л байна. 2012 оны сонгуулиар шинэ гишүүд гарч, шинэ Засгийн газар байгуулагдана. Тэд гэрээг сайжруулаад явна биз.

Ямар Оюу толгойг нэг шөнө ухаад аваад явчих биш. Одоо энэ Засгийн газрыг огцор гээд хэрэггүй. Сонгуулиар сонгогчид дүн тавиад өгнө. Эднийг огцруулаад ч яах юм билээ. Өөр хүн гарч ирээд юу хийх юм. Тэр үүднээсээ би төсөв, Сонгуулийн хууль ид хэлэлцэж байгаа энэ үед Засгийн газартай ноцолдоод ямар ч амжилт олохгүй гэж харж байна.

-Тэгвэл Ерөнхий сайд огцруулах асуудал тавьсан гишүүдийг улстөрийн шоу хийж байна гэж үзэж байгаа хэрэг үү?
-Тэд Засгийн газрыг бүрэлдэхүүнээр нь огцруулна гэж нэг ярьсан. Гэтэл 39 хүний гарын үсэг хүрэхгүй болохоор ганцхан Ерөнхий сайдыг огцруулъя гэсэн асуудал тавьж байгаа. Ингэж болохгүй. Улстөрчид шоу хийх зайлшгүй шаардлагатай.

Гэхдээ ийм зүйлийг барьж авч, Ерөнхий сайдаар оролдох хэрэггүй. Өөр шүүмжлэх зүйл зөндөө байна шүү дээ. УИХ-ын үйл ажиллагааг шүүмжилж яагаад болохгүй гэж.

-Оюу толгойн асуудлаар нэгдсэн, Ерөнхий сайдыг огцруулах бичигт гарын үсэг зурсан гишүүд намын удирдлагаасаа сануулга авсан гэв үү?
-Тийм зүйл байхгүй. Миний хувьд хүнээс сануулга авах нас өнгөрсөн. Ерөнхий сайдаас юм гуйж шаналгаад, хариуд нь тэгнэ ингэнэ гээд байх хүн би биш. Би тийм зүйлд автахаасаа өнгөрсөн толгой. Ерөнхий сайд ч надаас юм гуйгаад байдаг хүн биш. Бид бие биенээ мэднэ. Хэр зэрэг бэл бэнчинтэй билээ гэдгээ ч мэднэ.

-Сонгуулийн хуулийн тухай хөвдөхгүй өнгөрч болохгүй нь. Зунжин, намаржин ярьж байгаа ч энэ хууль цэгцрэхгүй л байна?
-Би гишүүний хувьд Сонгуулийн хуульд нэг их ач холбогдол өгөхгүй байгаа. Ажлын хэсгийнхэнд нэлээд дарамттай байх шиг. Тэд их бухимдуу байна лээ. УИХ-ын дэд дарга, байнгын хорооны дарга гэсэн хүмүүсээс ажлын хэсэг бүрдчихээр тэд Сонгуулийн хуулийг дайвар ажил болгоод байна шүү дээ.

Байсхийгээд гадаад байсхийгээд л гаднаас хүн ирлээ гэх юм. Миний бодлоор бол Сонгуулийн хуулийн ажлын хэсгийнхнийг бусад ажлаас чөлөөлөх хэрэгтэй. Ингэвэл энэ хуулийг зургаан сарын дотор хийнэ. Ер нь Монгол Улсыг нэг тойрог болгоод 76 хүн сонгогддог байж яагаад болохгүй гэж.

Сайхансамбуу нэр дэвшлээ гэхэд Завханаас, Говь-Алтайгаас, Дорнодоос ч санал авна. Ингэж гарч ирсэн хүнийг жинхэнэ УИХ гишүүн мөн гэж хэлж болно. Даанч Үндсэн хуулийн чиг баримжаа ийм биш.

Д.Өнөржаргал
Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”

Ш.Сайхансамбуу: Төрийн мөнгө ихдээд байхад иргэдийн амьдрал улам л доошлоод байна
Tweet
Bolod.mn