уулзуулж байна. 60 насны босго давсан ч залуу цагийн шигээ гялалзаж яваа энэ уран бүтээлч цагтаа монголын урлагийн сор явсан эр. Жүжигчин Дашдаваа, Ардын жүжигчин Жамсранжав нарын араас нэр цохогдож, монголын сайхан залуугийн тоонд багтан охид бүсгүйчүүдийн зүрхний шарх болж явсан тэрээр уран бүтээлээ орхиогүй явна. Алтан үеийнхний түүхийг хүүрнэж чадах гавъяатын уран бүтээлийн чадал чансаа дундраагүй хэдий ч мэргэжлийн урлагийн сургуулиуд хийгээд театр нь түүнд ажиллах санал огт тавьж байгаагүй нь хачирхалтай. Урлагийн ахмадуудын амьдрал ахуй ямар түвшинд байгаа талаарх гавъяатын яриа уншигч таныг уйдаахгүй гэдэгт найдаж байна.
- Нэг үеийг бодоход цаг үе сайхан болж. Та нарын ид бүтээж туурвиж явсан тэр үед цаг хатуу, шагнал урамшуулалыг өгөх хүнд нь өгөх цагт нь өгч чаддаггүй , хувь хүний амьдрал ахуй талаас ч гэсэн тэтгэдэг дэмждэг зүйл бараг байдаггүй байсан. Театрын ахмадуудын маань нийгмийн асуудал төрийн бодлогын хэмжээнд очих ёстой цаг болсон. Салбарын яам гэж байдаг боловч боловсрол тал руугаа анхаарч урлагаа орхигдуулж байгаа талаар олон жил ярьсан ч байдал өөрчлөгдөөгүй л байна. Ер нь манай урлагийн ахмадуудын ахуй амьдрал хэр байна?
    -Жүжигчин хүн гэдэг бол бие сэтгэл, эд эс бүх л юмаа барж байж дүрийг бүтээдэг, хүнд хөдөлмөр. Тэгсэн хэрнээ манай уран бүтээлчид бид нар маш хүнд амьдралтай. Ийм л байсан. Өнөөдөр ч яг хэвээрээ. Р.Гончигдорж бага хурлын дарга болонгуут “25 жил ажилласан бүх хүмүүсийг тэтгэвэрт гарга” гэсэн шийдвэр гаргасан. Энд ардын жүжигчин Гомбосүрэн, Мягмарнаран, Сувд, Мэндбаяр гэх мэт бүтэн хоёр үе Гончигдорж даргын буянаар гудамжинд гарцгаасан даа. Ажлаа хийх гээд өглөө гэрээсээ гарсан хүмүүс орой нь шууд ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсэн. Ингээд гараад явчихсан чинь энэ театр чинь хэдхэн залуучууд үлдэж байгаа юм. Жүжиг тавья хөрөнгө мөнгө, үзэгчгүй болсон. Хайртай, хүндэлж явдаг жүжигчид байхгүй болчихсон, театрын гол нүүр царай болж байсан жүжигчид нь алга болчихоор үзэгчид нь цөөрч байгаа юм. Тухайн үед Доржсамбуу театрын дарга байсан. Ажилчдынхаа цалинг тавих мөнгө байхгүй театрынхаа хивсийг зарж хүмүүсийнхээ цалин мөнгө тавьж байсан. Хивс, сандал, ширээгээ ч зарсан. Театр хийгээд уран бүтээлчдийн хувьд тэр он жилүүд “хар” өнгөтэй санагддаг юм.
    -Цаг үеэ олоогүй энэ шийдвэр тэр үед олон арван уран бүтээлчдийг хэлмэгдүүлсэн гэж ойлгогдож байна. Энэ хэлмэгдэлтийн жишээ та . “Театрт 25-аас дээш жил ажилласан хүмүүсээ хал” гэсэн цаг үеэ олоогүй шийдвэр жишээлбэл таны амьдралд яаж нөлөөлсөн бэ? 1990 он гэдэг бол нийгэм тэр чигээрээ өөрчлөгдсөн түүхэн цаг хугацаа?
    -1990 онд миний тэтгэвэр 500 төгрөгөөр тогтдог юм байна. Тэр үедээ 500 төгрөг гэдэг бол их мөнгө. Одоогийн бараг 5 сая төгрөг юм л даа. Гэтэл Бямбасүрэнгийн засгийн газрын алдарт 20-р тогтоол гарч нөгөө 500 төгрөг чинь 5000 төгрөг болж тогтоогдсон. Өрнөөс өрний хооронд урд хормойгоо хойд хормойгоороо нөхөж амьдрах гэж их үзсээн. Аргаа барсандаа энд тэнд хөдөө гадаа явж тоглодог байлаа. Хөдөөний малчдаас хонины ноос цуглуулаад түүнийгээ хотод зарж мөнгө болгодог байлаа ш дээ. Хүүхдүүдээ дээд сургуульд оруулах мөнгө байхгүй. Амьдрал бол эмгэнэлт жүжиг шиг амьдралыг туулсан. Ганц би биш монголчууд бүгд л энэ амьдралын зах зухыг амссан шүү. Монголчууд түүхэндээ анх удаа зах зээлд орсон үе юм. Одоо бол түүх болж үлдэж байна даа. Наймаа хийх гэж үзлээ. Залилууллаа, шатлаа юм юм үзсэн дээ. 1992 онд Өвөрмонголчуудтай нийлж ширэм хайлуулах жижиг үйлдвэр байгуулахаар боллоо. Нөгөө өвөрмонголчууддаа 20 сая төгрөгөө өгөөд явуулсан оронд нь нөгөөдүүл маань Эрээний хог дээр хэвтэж байсан тогоог будаж өгөөд явуулсан байсан. Нөгөөх нь монголд ирээд надад ашиг өгнө гэж юу байхав зуураад таг болсон. Тэгээд хууртаад л үлдсэн.
-90-ээд оны эхээр 20 сая төгрөгийн наймаа ярьж байсан гээд бодохоор та хурааж хумьсан юмтай л байж?
Тэр үед зүгээр суугаагүйн хүчинд цуглуулсан юм байсан. Тэгээд л байсан бүхнээ тавиад туусан. Өнөөдрийн хувьд байдал бас өөр. Амьдрал ахуй мөнгө төгрөгөөр дутаад сүйд болохгүй ч хүрэлцэхгүй л байна.
-Гавъяатын тэмдэг ямар ч үнэгүй нийгэмд бид амьдарч байна. Гавьяатын тэмдгийг хоосон нэр хүнднээс өөр дагалдах юмгүй болчихсон энэ гажуудал засагдах тэр цагийг та үзэхгүй нь?
Дээр үед манай жүжигчид “гавъяа шагналын оронд 2 өрөө байр өгчихөөсэй” гэж ярьдаг байсан юм. Улс оронд ахмадууд их байх тусам ухаан нэмэгддэг, залуучууд их байх тусам хүч нэмэгддэг. Гэтэл улс эх орон минь ухаангүй, хүчгүй болоод байна. Ахмадууд нь ядуураад туйлдчихсан, нөгөө сайхан залуучууд нь гадаад руу гараад явчихсан. Өнөөдрийн улс эх орны тусгаар тогтнол бол ахмадуудын гавьяа. Иймд ахмадууд жаргаж, баярлаж хангалуун амьдрах ёстой. Өөрөөр хэлбэл байртай, тэтгэвэр нь өндөр байх хэрэгтэй шүү дээ.
-Өнөөдөр таны амьдрал ямархуу байна вэ?
Үгүй яахав дээ, хүүхдүүдийнхээ мөнгийг идээд л явж байна ш дээ. Эрүүл мэндээ бодоод цэвэр агаарт 10 хоног амарч чадахгүй л явж байна. Машин авъя үнийн дийлэхгүй, гавьяат цол тэмдэг зүүчихээд автобусанд чихдэлцээд л явдаг. Бидний уран бүтээлээр улс мөнгө олоод л байдаг байсан.
-Танд төрд гомдох ч юм уу, арай ч дээ гэж бодох үе байдаг уу?
Байлгүй яахав дээ. Манайхнаас байр авсан хүн тун цөөн шүү. Лувсаншарав гуай нэг байртай юм гэсэн хүүхдүүдтэй байж чадахгүй байна гээд тусдаа гарсан юм билээ. Бавуугийн Лхагвасүрэн байр байхгүй. Өнгөрсөн жил Их хурлын тамгын газрын дарга Шаравдорж хувиасаа хоёр өрөө байр өгсөн. Энэ агуу хүний оюуныг монголчууд үнэлэх ёстой байна ш дээ. Мөн дуурийн театрын зүүн талд МАН “Тусгаар тогтнолын ордон”, баруун талд нь Ардчилсан нам “Ардчилалын ордон” гээд хоёр нам сайхан ордон барьжээ. Чанх ард нь соёлын төв өргөө Галерейн шатсан төмөр нь нүүрстэйгээ, хар хөө тортогтойгоо байхад ичихгүй л байгаа юм даа. Ядахдаа манай хоёр намын буруугаас болж шатсан шүү дээ гээд будаад өгчих улс төрийн соёл намуудад байх л хэрэгтэй.
    -Та ер нь салбарын сайдтайгаа уулздаг уу? Урлагийн ахмадуудын нийгмийн асуудлын талаар ч юм уу?
    - Зоригийг театрын дарга байхад Театрыг татан буулгаж хүрээлэн байгуулах гэж байна гэхээр нь бид очиж сайдтайгаа уулзсан. Зориг надад хэлсэн юм л даа за Жарантав гуай “театрыг устгах гэж байна, та театрын алтан үеийн отгон нь. Энэ театрыг аврах уу алах уу гэдэг нь таны асуудал боллоо. Та сайдтай уулз ” гэж. Тэгж нэг уулзсан бид театраа авч үлдэж чадсан. Түүнээс өөрөөр уулзаж байсангүй. Уулзсан ч тоохгүй биз дээ мань мэтийн үгийг. Театрыг хүрээлэн болгох гээд тэр үед Дуурь бүжгийн эрдмийн театр гэдэг МУ-ын ерөнхийлөгчийн зарлигтай. Гэтэл яам нь тэгсэн юм уу Сонгодог Урлагийн Эрдмийн театр, Драмыг Үндэсний жүжгийн Эрдмийн театр болгохоор болсон. Опор гэдгийг сонгодог, балет гэдгийг урлаг гэж орчуулж болохгүй гэж шүүмжилсний хүчинд Дуурь Бүжгийн Эрдмийн Театр, Драмын Эрдмийн Театр гэж нэр эргэж ирсэнд би баярладаг юм. Харин Академик гэдэг цол Эрдмийн болсонд харамсаж явдаг. Академик гэдэг гадаад үгэнд дургүйцдэг бол “Шинжлэх Ухааны Академик” гэж дэлхийн нийтийн хэл байгаа шүү дээ. Би Дуурь Бүжгийн Академик Театр, Драмын Улсын Академик Театр гэсэн анхны зарлигаараа байгаасай гэж боддог юм.
    -Яг энэ үед амьдарч энэ үеийн гэрч болж байгаа хүний хувьд та хорвоог орхисон алтан үеийнхнээ дурсаж, ганцаардах юм уу? Юм уншихаа больсон, урлагийг ойлгодоггүй, ойшоодоггүй энэ үеийн оюуны хоосоролтой хүмүүсийн дунд амьдрах танд ямар санагддаг вэ?
    -Үнэнийг хэлэхэд надад их хэцүү байдаг юм. “Тэнэгүүдийн дунд байгаа ухаантан зовдог” юм гэж багш минь хэлдэг байсан. Одоо би боддог юм цаг үеэсээ түрүүлж төрсөн , цаг үедээ ойшоогдоогүй, ойлгогдоогүй дэлхийн сонгодог бүтээлчид яаж зовж байсан юм бэ. Зохиол бүтээлийн шүүмжлээд заримыг нь хаагаад л маш хүнд үед амьдарсан. Надад давчдах үе олон байдаг. Наад зах нь л бидний үед нэг жүжгийг гурав, дөрвөн сар нухаж байж гаргадаг байсан. Одоо бол долоо хоногийн дотор нэг жүжиг гарчихаж байна. Жүжгийн сонгодог жүжигчин, сонгодог дүргүй болсон шүү бид.Энэ бол сонгодог театр шүү.
    -Сүүлийн үеийн жүжгүүдийг үзсэн үү? Та ер театраараа хэр их эргэдэг вэ?
    -Уг нь ахмадууд бидэнд урилга өгдөг юм. Сүүлийн үед чимээгүй л болчихож, мартчихдаг юм байна. Намайг найруулагч нар маань театртаа ирээч гэдэг л дээ, би ирэхгүй ээ нэгэнт гарсан бол гарсан, нас бол насаа. Хэрэгцээтэй юм болвол гэрээгээр ажлуулаад дууд гэдэг. Би одоо “Оролмаа эх” жүжигт урилгаар тоглож байгаа.
    -Таныг манай урлагийн сургуулиуд цагаар багшлаач гэсэн санал тавьдаг уу?
    -Тоодоггүй ш дээ, Мөнхшүр, Одсүрэн, Дэлгэр багш нар намайг соёл урлагийн сургууль дээр ирээд лекц уншаад өгөхгүй юу гэдэг л юм. СУИС төгссөн хүүхдүүдээс урлаг, урлагийн бүтээл гэж юу вэ гэж асуухад мэддэггүй юм шүү. Дүрээр сэтгэж байгаа бүх зүйлийг урлаг гэнэ, дотоод сэтгэхүйн үнэнг мэдэрсэн цагт тэр урлагийн бүтээл болдог гэдгийг л ойлгохгүй төгсөж байна ш дээ. “Би танайд багшлая хүүхдүүд чинь дутуу төгсөөд байна шүү” гээд гуйгаад явалтай нь биш. Аягүй бол энэ нэг хоцрогдсон юм юугаа ярих гэж байгаа юм гэх байлгүй. Миний шавь Хасар Жагаа хүртэл “та одоо хоцрогдсон, социализмын хүн ш дээ, таны үе өөр, бидний үе өөх” гэхээр нь би “хуучин юм хоцордоггүй, шинэ юм хоцордог юм шүү тэнэг минь” чи ч бас социализмын үлдэгдэл гэж хэлсэн. Би Төрийн шагналт Төмөрбаатар, Санчигдан, Хасар Жагаа, Сүхээ, Чулуунхүү, Жамбалжамц, Найманжаргал гэх мэт энэ залуусыг анх кино драмд бэлдэж оруулж байлаа. Сүхээ, Жамбалжамц хоёр “Жарантав гэж хүн монголын театрт байгаагүй бол Хасар Жагаа, Сүхээ, Жамбалжамц байхгүй” гэж хэлдэг юм.
    -Танай хүүхдүүдээс таныг дуурайсан урлагийн авьяастай хүн байгаа юу?
    -Байгаа, миний охин СУИС-ийг төгссөн. Оюутан байхдаа “Утгын чимэг”-ийн тэргүүн байрыг авч байсан. Тэгээд болохгүй юм даа, театрын удирдлагатай таарахгүй юм чинь миний охиныг ажиллуулахгүй биз дээ. Хүний үзэл бодол таарахгүй бол дэмий юм билээ. “Нохойныхоо үнэнчид насан туршдаа итгэж болно, нөхрийнхөө үнэнчид итгэл эвдэх анхны мөч хүртэл итгэ. Түүнээс хойш бүү итгэ” гэдэг шүү дээ.
    -Таныг Дорнод аймагт жуулчны бааз байгуулж байгаа гэж сонсон?
    -Сая нэг сонин дээр намайг Дорнод аймгийн засаг дарга Сүхбаатартай нийлж Дорнод аймгийн Хадан хясаа гэдэг газрыг зарж идлээ гэсэн худлаа мэдээлэл гарсан байсан. Дорнод аймгийн засаг даргыг Жанлав гэдэг тэр Матад суманд Хадан хясаа гэдэг газар ч байхгүй. Тэнд 2 га газар аваад нэг байшин л барих гээд байгаа юм л даа. Эрээнээр монголын мөнгө урсаад орчиж байгаа тэр мөнгийг л нааш нь монгол руу татах гэсэн юм. Тэнд сая таван зуун мянган хүн амардаг амралтын газар байдаг тэднийг гурван хоног л оруулахад монгол руу мөнгөн ороод ирнэ. Түүнээс биш би алтын аваад зарах гээгүй. Тэгсэнийхээ төлөө гүтгэгдээд л явж байна даа.
Ярилцсанд баярлалаа
Л.Цэдэвсүрэн
Shudarga.MN

МУГЖ Ц.Жарантав: Миний шавь Хасар Жагаа надад "Социализмын үеийн хоцрогдсон уран бүтээлч, та нарын үе өнгөрсөн" гэж аархаж байсан
Tweet
Bolod.mn