төрийн албан хаагч байдаг. Улс төрийн, төрийн захиргааны, тусгай, үйлчилгээний гэсэн зэрэглэлд төрд ажиллаж байгаа хүмүүсийг ангилдаг. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүд Засаг дарга нар багтдаг улс төрийн албаныхантай бол яриад байх зүйлгүй. Өөрсдөдөө зориулж, төрийн үйл ажиллагааг явуулдаг хүмүүс. Монгол төрийн ажил үйлсийг залгуулдаг төрийн үйлчилгээний албаныхны тухай энэ удаа хөндөхийг хүслээ.

Далд фронтынхон гэж хэлж болох энэ хэсэгт боловсрол, шинжлэх ухаан, эрүүл мэңд, соёл, урлаг зэрэг улсын төсвөөс санхүүждэг төрийн үйлчилгээний байгууллагын дарга, захирал, эрхлэгч, бусад удирдах ба гүйцэтгэх, туслах албан тушаалтнууд багтана гэсэн хуультай. Нэг үгээр хэлбэл төрийн байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг хангахадтуслах үүрэгтэй хүмүүс гэсэн үг. Тэгэхээр тэд төрийн ажлын гол хэсгийг нуруундаа үүрч, иргэдэд хүргэдэг гол гүүр болдог нь тодорхой байгаа юм.

Төр гэхээр төрийн ордонд ажилладаг хэсэгхэн хүнээр төсөөлөгдөхгүй нь мэдээж. Харин Монгол төрийн хамгийн гол хөдөлгөгч хүч нь үйлчилгээний албан хаагчид. Улсын хэмжээнд 150 гаруй мянган төрийн албан хаагч шат шатны байгууллагуудад ажиллаж байна. Зөвхөн нийслэлд 24000 хүн төрийн ажлыг иргэдэд хүргэж байгаа. Гэтэл хэдэн мянгаар тоологдож байгаа энэ хүмүүсийн төлөө төр юу хийж байна вэ? Хүнд сурталтай, ажлаа хийж чаддаггүй, ааштай энэ тэр гэж дуртай нэг нь чичилнэ. Ажлаас халахад ч асуудалгүй. Даргад таалагдаагүй л бол шууд л халах тушаал уншуулна.

Хэдий ажлын үүрэг чиглэлийн хувьд төрийн "боол" ч хүн бүхэнтэй адил Монгол Улсын иргэн. Тэд ажлаа хийж үүргээ биелүүлэхээс гадна эрхээ эдлэх ёстой. Төрийн албан хаагчдыг өндөр цалин хүртэж, орон сууц хөнгөлөлттэй авч, хүүхдээ үнэгүй сургаж төрийн хайр халамжинд өлгийдүүлдэг гэж ойлгодог. Муу бүхний өмнө барьдаг "мод"-ондоо иймэрхүү халамж үзүүлэх нь зүйн хэрэг биз дээ. Жил бүр төрийн албан хаагчийн шалгалт гэж урт дараалал үүсгэсэн сүртэй үйл явдал болдгийг уншигч та санаж байгаа байх.

Хэдэн зуугаар бүртгүүлсэн хүмүүсийг шалгаж, төрийн жинхэнэ албан хаагчид тэнцсэн гэж хэдхэн хүнийг ажилд томилж, нөгөө хэдийг нь нөөцөнд бүртгэлээ гээд мартаж орхидог. Нэг албан тушаалд хэдэн арваараа өрсөлдсөн хүмүүсээс дор хаяж тав нь тэнцдэг. Тэднээс хамгийн өндөр оноо авсан нэг л хүнийг ажилд томилдог. Бусад нь нөөц. Ингэж жил бүр нөөц бүрдүүлдэг хэрнээ жил алгасахгүй дахин шалгалт авдаг нь тун сонирхолтой. Энэ мэтээр багагүй хөл хөдөлгөөн болж, арай гэж нэг төрийн албан хаагч гэх нэр зүүдэг. Гэтэл нэг л өглөө ажлаас халсан тушаал ширээн дээр нь хүлээж байдаг.

Нийслэлийн Захиргааны хэргийн шүүх 2004 онд 48 захиргааны хэрэг шийдвэрлэснээс гурав нь төрийн албатай холбоотой маргаан байв. Гэтэл 2005 онд дөрөв, 2006 онд 24, 2007 онд 32, 2008 онд 34, 2009 онд 57, 2010 онд 70 гэх мэтээр төрийн апбатай холбоотой маргаан өсчээ. Үүнээс үзвэл 2004-2011 он буюу зургаан жилийн хугацаанд төрийн албатай холбоотой 271 маргаан гарчээ. Жил ирэх тусам өсөн нэмэгдэж байгаа төрийн албаны маргаан юунаас шалтгаалан гарч байгааг сонирхон үзвэл үндэслэлгүйгээр ажлаас халсан явдал ихэнх хувийг нь эзэлж байгаа юм.

Төрийн жинхэнэ албан хаагчийг үндэслэлгүйгээр ажлаас халдаг албан тушаалтнуудыг нийслэл болон дүүргийн Засаг дарга, түүний Тамгын газрын дарга нар 29 удаагийн үйлдлээрээ тэргүүлж байна. Тэдний араас яамдын сайд, Төрийн нарийн бичгийн дарга 17, Ашигт малтмалын газрын дарга 14, Гаалийн ерөнхий газрын дарга 20, Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын дарга 12, Татварын ерөнхий газар, нийслэл, дүүргийн татварын хэлтсийн дарга 14, Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга 10, Мэргэжлийн хяналтын газар, хэлтсийн дарга 8, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга, дэд дарга 6, Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга 13 халагдах өргөдөл гаргаснаараа нэхэж явна.

Тэгэхээр төрийн жинхэнэ алба гэдэг хэн нэгэн даргын үзэгний үзүүрээр шийдэгддэг үнэгүйдсэн албан тушаал болох нь харагдаж байгаа юм. Ажилд авахдаа шалгалт энэ тэр гэж сүр болж, төрийн албан хаагч гэдэг дуртай нэгний суудаг суудал биш гэж номлочихоод халахдаа зүгээр л хогоо хаяж байгаа мэтээр аашилдаг нь шударга ёс мөн гэж үү? Төрийн албаны тухай хуулиар бол төрийн жинхэнэ албан хаагчийг хоёр болон түүнээс олон удаа албан үүргээ хангалтгүй биелүүлсэн, гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлогдож, шүүхийн таслан шийдвэрлэх тогтоол хүчин төгөлдөр болсон эсвэл Монгол Улсын харьяатаас гарсан гэсэн гуравхан үндэслэлээр ажлаас халах заалттай.

Гэтэл энэ заалтуудыг зөрчөөгүй албан хаагчийг ажлаас халсан удирдах албан тушаалтан өөрөө Төрийн албаны тухай хуулийг зөрчиж байгаа юм. Захиргааны хэргийн шүүхээс гаргасан шийдвэрүүд үүнийг хялбархан батлаад өгнө. Тус шүүхийг шийдвэрлэдэг нийт хэргийн 10.5 хувийг төрийн албан хаагчийг үндэслэлгүйгээр ажлаас халсан маргаан эзэлдэг нь үүний баталгаа юм. Тэгвэл аль салбарын албан хаагчид ажлаас халагдах шуурганд илүү өртдөг талаар судлаад үзтэл нийгмийн даатгал, мэргэжлийн хяналт, гааль, татварын улсын байцаагч нар ихэнх хувийг эзэлж байна. Хүнд суртал, хээл хахуул авдаг шалтгаанаар тэднийг ажлаас халдаг гэнэ.

Дараа нь онцгой байдал, хил хамгаалах, цагдаа, Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, комиссар, цагдаа нар гээд хууль хэрэгжүүлэх байгууллагын албан хаагчид үндэслэлгүйгээр ажлаас халагдалтын золиос болдог байна. Шүүхээс төрийн албатай холбоотой 271 маргааныг шийдвэрлэхдээ 189 төрийн жинхэнэ албан хаагчийг ажилд нь эргүүлэн томилуулж, зөрчигдсөн эрхийг нь хамгаалсан байна. Хэдий эргэж ажилдаа ордог ч цалин мөнгийг нөхөж олгодоггүй гээд төрийн албан хаагчдын эрх зөрчигдсөн хэвээрээ л байдаг аж.

Тухайлбал, үндэслэлгүйгээр ажлаасаа халагдсан 88 хүний оролцсон судалгаагаар ажилдаа орохдоо цалингаа аваагүй гурван хүн байгаа бол цалингаа дутуу гаргуулж орсон гурав, одоо болтол аваагүй хоёр, дахин шүүхэд хандан ажилгүй байсан хугацааны цалин нэхсэн дөрвөн албан хаагч байна. Төрийн албан хаагчид хуулийн дагуу эрхээ эдэлж чадахгүй байхад жирийн иргэдийн эрхийн талаар ярих ч хэрэггүй байх.

Шүүхийн шийдвэрээр ажилд нь эргүүлэн авсан дүр эсгэдэг ч дахиад үндэслэлгүйгээр ажлаас халдаг удирдах албан тушаалтнууд байдаг гэнэ. Өөрөөр хэлбэл би л нэг дарга гэж удаа дараа хууль зөрчиж, бүдүүн хүзүү гаргадаг төрийн албаны нэр гутаасан удирдах албатан байдаг гэсэн үг. Төрийн гэсэн тодотголтой албан тушаалтнуудыг баталгаатай ажлын байртай гэж бодож явсан маань эндүүрэл байсныг энэ бүхэн харууллаа.

Төрийн өмнөөс хүн удирдаж, хууль тогтоомж хэрэгжүүлэх үүрэгтэй удирдах албан тушаалтнаас хэзээ ч халагдах тушаал авч магадгүй байх нь. Төрийн гэх дархлаанд итгэж болохгүйгээр барахгүй, нэг л өдөр шалтгаангүй халагдана гэсэн сэтгэлзүйн бэлтгэлтэй байсан нь хамгийн оновчтой арга юм байна шүү.

В.Хэрлэн

Үзэгний үзүүрээр халагддаг, үнэгүйдсэн албан тушаалтныг төрийн албан хаагч гэнэ
Tweet
Bolod.mn