ХХI зууны хүчирхэг гүрэн болон цойлон гарч ирсэн манай өмнөд хөршийн улстөрийн амьдрал болоод нийгэм,

цаг үеийн өнөөгийн байдлыг тоймлон хүргэж байна.

Энэ зуунд Хятадын гадаад харилцаанд томоохон өөрчлөлт гарч байна. Тэд нэгэн зууны турш бусадтай доороос дээшээ өлийж харьцдаг байсан бол эдүгээ дээрээс доошоо харж, хямсгархан ханддаг болоод байгаад дэлхий нийт дасч байх шиг байна.

Түүгээр ч барахгүй энэ зууныг Хятадынх хэмээн тодорхойлж, барууны соёлыг бус харин өөрийнхөө үндэсний соёлыг түгээн дэлгэрүүлэхээр шийдээд байгаа юм.

2012 он гарангуут тус улсын зүгээс "Хятадын соёлыг түгээсэн, дотоодын энтертайнмент нэвтрүүлгийг түлхүү гаргах" зорилгоор барууны соёл хэт түгэн тархаж байгааг хязгаарлах шийдвэр гаргав. Энэ нь наанаа соёлын тухай яригдаж байгаа мэт боловч улстөрийн асар том учир шалтгаантай гэдэг нь илт байгаа юм.

Түүнээс гадна Түвдийн оюун санааны удирдагч Далай ламыг шахан хавчиж буддистуудын дургүйцлийг хүргэж байсан бол энэ удаа тэд нэлээд эрсдэлтэй алхам хийж исламтай нүүр нүүрээрээ тулаад байна. Хятадуудыг өрнөдийнхөн буддистууд гэж боддог ч үнэн хэрэгтээ тийм биш юм. Жирийн хятадууд буддизм гэхээсээ илүү Күнзийн сургаалыг дагаж өвөг дээдсийнхээ сүнсэнд мөргөдөг уламжлалтай. Тиймээс энэ онд өмнөд хөршид шашны асуудал хурцаар тавигдаж магадгүй болоод байна.

Харин гадаад харилцааны асуудлын хувьд АНУ-ын цэрэг стратегийн шинэ бодлого Хятадын дургүйцлийг хүргээд авлаа. Мөн ирэх сард болох Хятадын еэвэн сарын баяр ч ард олны хувьд нэлээд өргөн дэлгэр болдгоороо онцлогтой бөгөөд энэ үеэр хүмүүсийн хөдөлгөөн дэлхийн аль ч оронд байдаггүйгээр ихэсдэг билээ.

АНУ Азид гол анхаарлаа хандуулна гэсэн нь Хятадын дургүйг хүргэлээ

Хятадын Коммунист намын төв хэвлэлийн гол нийтлэлд "БНХАУ-ын цэргийн өндөр албаны түшмэл Зүүн Азийн тогтворгүй байдлын хариуцлагыг АНУ хүлээх ёстой" хэмээснийг онцлон дурдсан байна. Түүгээр ч барахгүй АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обамагийн Ази тивд цэргийн нөлөөгөө нэмэгдүүлэх тухай хийсэн мэдэгдэл нь Иран болон Хятадад шууд хамааралтай хэмээн дээрх нийтлэлд цохон тэмдэглэжээ.

BBC агентлагийн сурвалжлагчийн үзэж байгаагаар тус нийтлэл Хятадын засаглалын төвшний дэмжлэгээр нийтлэгдсэн аж. Үүнээс өмнө Цагаан ордны зүгээс АНУ-ын стратегийн шинэ бодлогыг Хятад эмзэглэн хүлээж авах хэрэггүй гэж мэдэгдэж байсан ч манай өмнөд хөршийнхөн үүнд итгээгүй бололтой.

"Ази-Номхон далайн бүсийг АНУ-ын хувьд цэргийн шинэ стратегийн хамгийн чухал цэг хэмээн зарласныхаа хувьд энэ асуудал дээр маш "болгоомжтой" хандахыг Америкт сануулж байна" хэмээн Хятадын "Синьхуа" агентлагийн дээр дурдсан нийтлэлд онцгойлон тэмдэглэсэн байна.

SalamNews агентлагийн мэдээлснээр энэ сарын 5-нд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обама болон тус улсын цэрэг, батлан хамгаалахын өндөр тушаалын түшмэдийн олон нийтэд зарласан цэргийн шинэ онолын тухай дэлхийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацагдсан билээ. Түүнчлэн АНУ-ын Батлан хамгаалахын сайд Леон Панетта АНУ-ын цэргийн шинэ стратегиэр Ази-Номхон далайн бүс нутагт цэргийн болон бусад нөлөөллөө хүчирхэгжүүлнэ хэмээн зарласан юм. Харин Луугийн оронд АНУ-ын тус бүс нутагт нөлөөллөө ихэсгэж, бэхжүүлнэ гэсэн нь ердөө ч таалагдаагүй аж.

Синьхуа агентлагийн дээрх нийтлэлд нь нэг талаар АНУ-ын стратегийн шинэ бодлогод нааштай хандаж буйгаа илэрхийлсэн мэт боловч Хятадууд Америкийг болгоомжгүй алхам хийхгүй байхыг хатуу сануулсан илгээлт агуулагдаж байгаа юм. Нийтлэлд дурдсанаар АНУ тус бүс нутагт тогтвортой байдал, хөгжил цэцэглэлтийг хангахад оролцож болох ч Хятад Улсын хувьд эдийн засгийн хөгжлийг түргэсгэхэд энх тайван зайлшгүй хэрэгтэй байгааг онцолсон гэхэд болно.

Харин Хятад Улсын сануулгыг АНУ үл ойшоовол өөрийнхөө орны зах зээл дээр Америкийн санхүүгийн үйл ажиллагаанд хориг тавих болно гэж сүрдүүлж байгаа юм.

Тус нийтлэлд "Ази-Номхон далайн бүс нутагт байр сууриа бэхжүүлэхдээ АНУ нь хүч хэрэглэхгүй байвал зохино. Хүч хэрэглээд ч бүс нутгийн зөрчилдөөнийг зохицуулж чадахгүй" гэж онцлон тэмдэглэжээ.

Гэхдээ АНУ-ын стратегийн шинэ бодлогод тэмдэглэснээр ирэх арван жилийн турш цэргийн зардлаа хамгийн багадаа 487 тэрбум ам. Доллараар хорогдуулах юм. Гэхдээ энэ нь Хятадын удирдлагын сэтгэлийг тайвшруулахгүй байх шиг байна. Харин Хятадын ислам шашинтнууд нэг шүтлэгтний хувьд Барак Обамад таатай ханддаг ч Коммунист намын хувьд энэ нь тооцож үзэх асуудал биш ажээ.

Хятад дахь исламын шашин

Албан ёсны мэдээгээр Хятадад ойролцоогоор 20 сая хүн мусульман шашинтан гэдгийг сонсоод олон хүн гайхдаг. Энэ тоо бол Их Британийн хүн амын гуравны нэг гэсэн үг. Харин албан бус тоо баримтаар дээрх тоо өсч, зарим нь 65 сая хүн бий гэдэг бол бусад эх сурвалжийн мэдээгээр 100 сая мусульман шашинтан байдаг гэдэг юм. Хэрэв энэ үнэн бол тэрбум Хятадын 7.1 хувийг мусульман шашинтан эзэлдэг гэсэн үг.

Гэхдээ статистикийн тоо баримтаас үл хамааран, исламын шашин Хятад оронд эрт дээр үеэс нэвтэрчээ. Зөнч Мухамедийн таалал төгссөнөөс хорин жилийн дараа Мусульманчууд Хятадуудтай дипломат харилцаа тогтоосон хэмээн түүхэн эх сурвалжид тэмдэглэн үлдээсэн нь бий. Худалдааны шинэ харилцаа тогтоосны дараахан мусульманчууд энэ оронд оршин суух болсон байна. Харин 755 онд Хятадын эзэн хаан өөрийнхөө армид мусульман шашинтай цэрэг элсүүлэн авах болсон гэнэ. Түүнчлэн мусульманчуудын дунд улсын төрийн түшмэд ч байдаг байсан аж.

Өнөөдөр Хятадад 56 үндэстэн ястан байдгаас 10 угсаатан нь мусульман шашинтан юм. Энэ 10 үндэсний цөөнхөөс Huizhou гэдгийг товчлон дууддаг ёсоор Хуэй үндэстэн 9 сая 800 мянгад хүрдэг бөгөөд Хятадын мусульманчуудын 48 хувийг эзэлдэг байна.

Харин хоёрдугаарт 8 сая 400 мянган хүнтэй уйгарууд хятадын мусульманчуудын эгнээнд багтдаг. Хуэй нар түргээр хэлэлцдэг уйгарууд болон бусад таван угсаатнаас хятад хэлээр ярьдгаараа онцлогтой. Тэдний ихэнх нь исламын суннит урсгалыг дагадаг юм. Сонирхолтой нь Хуэй нар угсаа гарал, соёлоороо Хятадын үндсэн хүн ам болох тэрбум орчим Хань нараас ялгарах юм байхгүй. Харин тэдний хооронд гардаг зөрчилдөөний үндсэн шалтгааныг дор дурдсанаар илэрхийлж болох юм. Эртний хятадууд өөрсдийнхөө соёл иргэншлийг хүн төрөлхтний цор ганц байж болох хувилбар гэж үзсээр ирсэн бөгөөд исламын шашин тэдний хувьд харийнх байлaa. Өнөөгийн хятадууд ч гэсэн тэгж үздэг. Тухайн үед хятадууд исламд дэлхийд байх байр байхгүй гэсэн хатуу үзэлтэй байсан юм. Гэвч энэ орноос исламын шашин христийнх шиг алга болсонгүй, амь бөхтэй оршсоор байна.

Мөн та Хятадад 1400 жилийн өмнө исламын анхны сүм-мечеть баригдсан гэхэд гайхаж ч магадгүй юм. Түүгээр ч барахгүй хятадын мусульманчууд эх орондоо хайртай төдийгүй, "Бид хятадууд" хэмээн бардам хэлж чаддаг гэнэ. Харин өрнөдийн олон эрдэмтэн хятадууд мусульманчуудыг өөрийн нийгэмлэгтээ багтаан авахын тулд өөрсдөө тэдэнд гар сунгаж, дасан зохицох хэрэгтэй байсан юм гэцгээдэг. Гэтэл өнөөдөр хятадын засаг захиргаа лалын сүм-мечетийг буулгах мэтээр зохисгүй авирлаж, шашин шүтэх эрх чөлөөг нь хаан боогдуулснаар өөрийнхөө орны мусульманчуудаар барахгүй бусад орны исламынхны дургүйг ихэд хүргэж байгаа нь цаашдаа ихээхэн муу үр дагаварт хүргэж болох юм. Харин энэ сард Хятадын еэвэн сарын баяр болох дөхөж байгаа учраас хүн амын хөдөлгөэн эрс ихсээд байна.

Хятадын еэвэн сарын сая сая хүний шилжих хөдөлгөөн эхэллээ

Өнгөрсөн ням гаригт хятадын "шинэ жилийн" хэдэн арван сая хүнийг хамарсан, ажлын байрнаасаа хөдөөх гэрээ зорьсон, хөдөөнөөс хотыг зүглэсэн хэдэн арван сая хүний шилжих хөдөлгөөн эхэллээ хэмээн Синьхуа агентлаг мэдээлэв.

Энэ жил хятадууд сарын тооллоор нэгдүгээр сарын 23-нд "Шинэ жил" буюу еэвэн сарын баяраа угтах юм. Эртний заншил ёсоор төрсөн нутгаасаа хол байгаа хүмүүс гэртээ эргэн ирж эцэг, эх болон төрөл төрөгсөдтэйгөө уулзан золгодог учиртай.

Синьхуа агентлагийн мэдээлснээр ийм шилжих хөдөлгөөн ердийнхөөр бол 40 хоног үргэлжилдэг аж. Харин албан ёсны амралтын өдрүүд нь 10 хоногоос хэтэрдэггүй юм байна. Шинэ жилийн хүн тээврийн оргил үе нь энэ жил нэгдүгээр сарын 21-22-ны өдрүүдэд тохиох юм байна. Энэ оны урьдчилсан мэдээллээр хятадын нийтийн тээврийн хэрэгсэл давхардсан тоогоор 3.1 тэрбум хүнийг тээвэрлэх бөгөөд энэ нь урьд жилийнхээсээ 9.1 хувиар их зорчигч тээвэрлэнэ гэсэн үг ажээ. Ийм өргөн хэмжээний зорчигч тээврийн үйл явцад тасалбар дамлах үзэгдэл зайлшгүй гардаг гэнэ. Тасалбарын дамчдаас сэргийлэхийн тулд хятадын засаг захиргаа тасалбар борлуулахдаа зөвхөн биеийн байцаалтаа авчирсан хүнд л зарахаа мэдэгдээд байна. Мөн замын цагдаагийн газар нь хүч нэмэгдүүлэн, өндөржүүлсэн бэлэн байдалд ажиллах юм байна. Ийнхүү өмнөд хөршид гадаад бодлого болон дотоод асуудлаа зохицуулах нөр их ажил байгаа ч дотор хүний овжин зангаараа дэлхийн аль ч цэгт панз үсэргэн ашиг олж чаддагаа харуулж байна. Энэ удаа тэд Афганистан улстай томоохон гэрээ хийсэн нь үүнийг батлах биз ээ.

Хятадууд анх удаа Афганистантай газрын тосны гэрээ байгуулав

Зарим үед хятадууд хэдийдээ амжуулчихдаг байнаа гэж дуу алдмаар үе цөөнгүй гарч ирэх юм. Үүний нэг тод жишээ нь саяхан дэлхийн хамгийн халуун цэгийн нэг болох Афганистантай газрын тосны гэрээ байгуулсан явдлыг хэлж болох юм.

Он гарсаар Хятад, Афганистан улсуудын хооронд түүхэн ч гэж хэлж болохоор нэг үйл явдал болсон нь энэ хоёр орны хооронд байгуулагдсан газрын тосны гэрээг хэлж болно. Хятадууд Афганистаны газрын тосны томоохон орд газруудыг эзэмших өргөн хэмжээний гэрээ байгуулав.

Хятадын газрын тосны China National Petroleum Corporation (CNPC) корпораци өөрийнхөө дэлхийн зах зээл дээрх газрын тосны бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлэхийн тулд Афганистаны газар нутаг дахь газрын тосны баялаг орд газруудад олборлолт явуулах эрхийг олж авч чадлаа. Энэ эрхийг хятадын Засгийн газрын CNPC корпораци Афганистаны засгийн газраас зарласан тендерт ялан олж авсан байна.

Афганистаны ерөнхийлөгч Хамид Карзай Хятадын CNPC корпораци нь Афганистаны Watan Group корпорацитай хамтран тус улс дахь газрын тосны орд газруудад олборлолт явуулах эрхийг авсан аж. Ерөнхийдөө Афганистаны зүгээс сүүлийн арван жилийн хугацаанд өөрийнхөө газар нутаг дээр газрын тосны олборлолт явуулахыг анх удаа зөвшөөрсөн нь энэ юм. Watan Group корпорацитай хамтран CNPC нь тус улсын умард бүсийн Сари-Пуль, Фарьяб аймгуудын нутаг, Амударь голын хөндийд байрлах гурван ч газрын тосны орд газарт олборлолт явуулах бэлтгэл ажилдаа хэдийнэ оржээ. Энэ бүс нутгийн газрын тосны нөөц 87 сая торход хүрч байгаа юм байна.

С.Майдар - Монголын Мэдээ