Сонгогч та тайвшир, хууль өөрчлөгдсөн ч мөнгөтэй хүн сонгогддог хэвээрээ л байна

2012-03-13

Албан тушаалтнууд хийх ёстой ажлаа сонгуульд зориулж нөөдөг гэнэ үү

Сонгуулийн тогтолцоог пропорциональ болгож өөрчлөн “мөнгөний сонгууль” гэж нэршсэн хууль бус байдлыг “арилгасан” явдал иргэдийн олонхийнх нь айдсыг төрүүлж байгаа сурагтай. Ялангуяа 240 мянган хүн амтай, нийслэлийн хамгийн том (бас хамгийн ядуу) дүүрэг болох Сонгинохайрханы иргэд ийн санаа зовж байна. Учир нь олигтой том аж ахуйн нэгж байхгүй, ажилгүй иргэдийн тоо ихтэй тус дүүргийн ажил сонгуулийн үеэр л нэг урагшилдаг юм байх. Бас болоогүй хэдэн халтар төгрөг, гурил будаахан өгдөг нь иргэдийн сэтгэлийг юунаас ч илүү хөдөлгөдөг бололтой. Тиймээс, өнгөрсөн сонгуулийн үеэр амалсан амлалтуудаа энэ хавраас хэрэгжүүлж эхэлнэ гэж найдаж байсан аж. Харин сонгуулийн хууль өөрчлөгдсөнөөр нөгөө гурван жил хурааж нөөсөн ажил биелэхээсээ өнгөрч, нэр дэвшигчдийн тараадаг бэлэн мөнгө үгүй болно гэж айж байгаа аж.
Гэхдээ сонгогч та тайвшир, сонгуулийн хууль өөрчлөгдлөө ч өмнөх сонгуулийн хэв маяг өөрчлөгдөхгүй, сонгогч та авдгаа авч, өгдгөө өгнө. Пропорционал систем гэдэг маань ойлгомжтойгоор тайлбарлавал ердөө гишүүд өөрсдөө мөнгө тараадаг байсан бол одоо намаараа дамжуулж тараадаг л болж байгаа хэрэг. Дараа нь тэр мөнгөө төсвөөс гаргуулаад авчихна. Хэдийчинээ их мөнгө тараана, төдий чинээ хангамж эдэлнэ л гэсэн үг. Сонгуульд зарцуулах мөнгө тэрбум төгрөгөөс давснаас хойш гишүүдийн тэрбум төгрөг гээд л гараад ирж байгаа юм. Сонгууль зохион байгуулахад зориулан намаас гаргадаг зардлаар жишээ авья.
Намууд 1992 оны УИХ-ын сонгуульд 13.7 сая төгрөг, 1996 онд 209.3 сая төгрөг зарцуулж байсан бол 2000 онд 1841.8 сая төгрөг, 2004 онд 1558.4 сая төгрөг зарцуулжээ. Харин энэ удаа есөн тэрбум төгрөг зарцуулахаар боллоо. Улсын төсвийнхөө өсөлтийн хурдцыг хэд дахин нугалсан энэ зардал өсөхийн хэрээр УИХ-ын гишүүдийн эдлэх эрх ямба ч нэмэгдсээр ирсэн байна. УИХ-ын гишүүдэд тойрогтоо зарцуул гэж өгдөг мөнгө бас энэ хэмжээгээр нэмэгджээ. 2008 оны нэр дэвшигчид ямар хангамж эдлэхээр зүтгэсэн хэрэг вэ. Тухайн үеийн байдлаар нь авч үзье.
УИХ-ын гишүүний төсөв нь өөрийн болон нийтлэг үйлчилгээний зардлаас бүрддэг. УИХ-ын гишүүний төсөвт зардалд гишүүний үндсэн цалин, албан ажлын онцгой нөхцөл болон эрдмийн зэргийн нэмэгдлүүд, сонгогдсон тойрогтоо ажиллах албан томилолт, унааны зардал, хот доторх албан ажлын унаа хэрэглэх зардал, хэвлэл захиалга болон сурталчилгааны материал хэвлүүлэх, гэрээний үндсэн дээр ажиллуулах туслахын цалингийн зардал багтдаг байна. Харин нийтлэг үйлчилгээний зардалд нийгмийн даатгалын шимтгэл, сонгогдсон тойргоос өөр газар буюу УИХ-ын болон байнгын хорооны ажлаар орон нутагт ажиллах албан томилолтын, УИХ-ын шугамаар зохиогдсон баяр ёслол, хүндэтгэлийн арга хэмжээний унааны, УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийн хугацааны амь нас, гэнэтийн ослын даатгалын, холбогдох шийдвэрийн дагуу төсөвлөгдсөн зардал багтдаг байна. Гэхдээ нийтлэг үйлчилгээний зардал нь гишүүний төсөвт тооцогддоггүй аж.

УИХ-ын гишүүний үндсэн цалин нь 2008 онд 609861 төгрөг. Үүнд дээр онцгой нөхцлийн нэмэгдэл үндсэн цалингийн гучин хувьтай тэнцэнэ. Эрдмийн зэргийн нэмэгдэл 10-15 хувь . Ингээд эрхэм гишүүн нийтдээ онцгой нөхцөл, эрдмийн зэрэгтэйгээ нийлээд дунджаар 820 мянган төгрөгийн үндсэн цалин авах юм /Үүн дээр сая тодотголоор орж ирсэн 80 мянган төгрөг нэмэгдэнэ/. Харин УИХ-ын гишүүнтэй байгуулсан гэрээний дагуу ажиллах туслах ажилтан нь гишүүний үндсэн цалингийн 30 хувь, хоол, унааны мөнгө нь өдөрт нийтдээ 800 төгрөг байдаг аж. Гишүүдийн албан томилолтын ор хоногийн зардлыг Улаанбаатар хот, Орхон, Дархан-Уул аймагт 23500, бусад аймагт 15500 төгрөгөөр тооцдог бөгөөд аймаг орон нутагт очих, ирэх замын зардалд амь насны даатгалын зардлыг хамруулж тухайн үеийн тарифаар тус тус тооцон олгодог байна. Дээрх бүх зардлыг нэмэхэд УИХ-ын гишүүн жилд багаар бодоход 50 сая төгрөгийн хангалт эдэлдэг байх нь.
Ер нь сонгууль гээч зүйл манай улсын хийдэг гол ажил болжээ. Сонгууль зохион байгуулахад зориулан төрөөс гаргадаг зардлаар жишээ авъя л даа. УИХ-ын 1992 оны сонгуульд 13.0 сая төгрөг зарцуулж байсан бол 1996 онд 189.2 төгрөг, 2000 онд 359. 7 сая төгрөг, 2004 онд 566.6 сая төгрөг тус тус зарцуулсан. Энэ тоо 2008 онд бүр найман тэрбум болтлоо нэмэгдсэн нь стратегийн ач холбогдолтой ордуудтай холбоотой.
Ерөнхийлөгчийн 1993 оны сонгуульд 40.0 сая төгрөг, 1997 онд 150.0 сая төгрөг, 2001 онд 358.0 сая төгрөг, 2005 онд 518.1 сая төгрөг зарцуулжээ. Цаашид ч энэ зардал ихээхэн нэмэгдэх төлөвтэй байгаа. Сонгуулийн санхvvжилтийн хоёр дахь эх vvсвэр нь намуудаас сонгуульд зориулан гаргаж байгаа зардал юм. Намууд 1992 оны УИХ-ын сонгуульд 13.7 сая төгрөг, 1996 онд 209.3 сая төгрөг зарцуулж байсан бол 2000 онд 1841.8 сая төгрөг, 2004 онд 1558.4 сая төгрөг болж өссөн байна. Vvнээс vзвэл намуудын сонгуулийн зардал нь төрөөс сонгуульд зориулан гаргаж байгаа зардлаас хол давсан, маш их хурдацтай өсч байгаа дvр зураг харагдаж байна.
Хөрөнгө мөнгө нь ганцхан хүний халааснаас гардаг гэгддэг БНН гэхэд л 2008 оны сонгуульд тэрбум 300 сая төгрөг зарлагдсан гэдэг.
Олноо “Малыш” гэж нэршсэн Ж.Энхтүвшин саяхны нэг ярилцлагадаа “Тэрбум хүнтэй Хятадыг хөгжүүлж болоод байхад 2.7-хон сая хүнийг сайхан амьдруулах яагаад хэцүү байдаг хэрэг вэ. Энэ бол зүгээр сонирхлын л асуудал” хэмээн өгүүлж байсан билээ. Бас л бодох л үг.

Х.Сайхан

yahuu.mn