Монгол Улсын 2013 оны төсвийн төслийг парламентад өргөн мэдvvлж,

 бvтцийн байгууллагын хэлэлцvvлэгт оруулж байгаа. Парламент дахь намын бvлгvvд уг төсөлд дvн тавьж, засч залруулах ажилд орж, ажлын хэсэг ч байгуулсан. Ирэх оны төсөв хэр боловсронгуй хийгдсэн болон боловсролын салбарын асуудлаар УИХ-ын гишvvн, БШУ-ы сайд Л.Гантөмөртэй ярилцлаа.
-Төсвийн төсөл бэлэн болчихсон хэлэлцvvлж байгаа. Ер нь, ирэх жилийн төсөв өмнөх оныхоос хэр сайн, шинэлэг талтай болсон гэж vзэж байна вэ?
-Өмнөх он болон тvрvvчийн Засгийн газрын инерц бол бий. Нэг vгээр хэлбэл, зургаа, долдугаар сард төсвийн хvрээний мэдэгдэл гарснаас хойш боловсруулж ирсэн. Гэхдээ салбарын сайдууд ганц л өдөр саналаа гаргаад шууд оруулчихдаггvй. Тодорхой цаг хугацаанд боловсруулахдаа бvх төвшний буюу аймаг, сум, дvvрэг, багаас саналыг нь авдаг юм. Ер нь, айхтар шинэчлэгдсэн төсөв гэхээсээ илvv өмнөх vеийн инерцтэй төсөв гэж ойлгож болно. Тийм учраас мундаг гайхамшигтай шинэ төвшинд хvрсэн гэхээсээ илvvтэй өмнөх дvр зураг харагдсан гэж хэлэх гээд байгаа юм. Миний хувьд ийм л зvйл анзаарч харсан. Гэхдээ сайд нар өөрсдийн салбартаа хийх шинэчлэл, бодлогуудынхаа санхvvжилтийг гаргасан. Жишээлбэл, Сайншандын цогцолборын зураг төсөл, дэд бvтцийнх нь анхны шийдлvvд энэ төсөвт бодиттойгоор орж ирлээ.


-Танай салбарын хувьд..?
-Мэдээж, хэрэгцээт санхvvжилтээ тусгуулна гэж бодож байсан. Тодруулбал, хvvхэд бvр рvv чиглэсэн хөгжvvлэх хөтөлбөр, бодлого, ном унших хөтөлбөр, авьяас нээх, багш бэлтгэхэд зориулсан төсөв гэх мэт бий. Энэ мэтчилэн онцлогтой, хийх гэж байгаа ажилдаа зориулсан тодорхой саналуудаа оруулаад л явж байна.
-Дэлхий даяар санхvv эдийн засгийн хямрал нvvрлэх гэж байхад данхайсан бvтэцдээ зориулж зарлага нь дэндсэн төсөв оруулж ирлээ хэмээн шvvмжилж эхэллээ. Энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?
-Өмнөх оны инерц байгаа болохоор зарцуулалтын хувьд сайн, чанартай, алдагдал багатай болсон гэж хэлэхэд хэцvv. Өнгөрсөн жилд байсан зардлуудыг хадгалах зайлшгvй шаардлага байгаа. Инфляцтайгаа уялдаад зарим нэг нь зарлага өсдөг. Тэр жишиг өнөөдөрч vйлчлээд л явж байна.
-Орлого төлөвлөлт, төсөөлөл долоон их наяд гэсэн байна. Ийм хэмжээнд хvргэхийн тулд юу хийх шаардлагатай вэ?
-Уг нь, ондоо багтаагаад нэлээн мөнгө зарах ёстой юм л даа. Тэгж байж ирэх оны төсвийн зарлагаа хvссэн хэмжээндээ хvргэж явуулах боломж бvрдэнэ. Яагаад гэвэл, зарлага нь орлогоос хамааралтай. Бид олох орлогоо долоон их наяд гэж төсөөлөн, тооцсон. Ийм хэмжээний орлого олохын тулд 15 их наядын борлуулалт хийх ёстой. Нэг vгээр хэлбэл, эдийн засгийн тэлэлт, эргэлтийг сайжруулах алхмуудыг ондоо багтаан хийгээд эхэлбэл ийм хэмжээний орлогыг олох бvрэн боломжтой. Хэрэв эргэлт нь сайжрахгvй, зах зээл маань тэлэхгvй тохиолдолд хямралтай холбоотойгоор уналтад орох л байх. Ер нь, бид хэд хэдэн томоохон хөрөнгө оруулалтад л их найдлага тавьж суугаа. Төмөр зам, Оюу толгой, Таван толгой, төрөл бvрийн барилгын материал vйлдвэрлэхэд оруулж буй хөрөнгө оруулалт гээд. Эндээс орж ирэх хөрөнгө нь маш том гэж ойлгож болно. Нөгөө талаар цэвэр нvvрсний экспорт хvндрэхээр байгаа тул vvнд Засгийн газар анхаарч шийдэл гаргах, тодорхой алхам хийх шаардлагатай байгаа. Энэ бvхнээ шийдвэл төлөвлөсөн орлогоо олж чадна.
-Инфляцыг найман хувьд барих зорилт тавьсан. Хямрал айлчлан ирнэ гээд байгаа vед чадах болов уу?
-Монголбанкны ерөнхийлөгч Золжаргал найман хувьд барина гэж итгэл төгс л хэлж байгаа. Ерөнхийдөө хэд хэдэн зvйл дээр санаачилга гаргаад ажиллая гэж байгаа юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, мах, гурилын vнийг өсгөхгvй, барилгын материал дээрээ анхаарч, Замын-Vvдийн дэд бvтцээ хөгжvvлж, хvнсний ногоогоо өөрсдөө хангах асуудлыг шийдье гэсэн. Маш их хэмжээгээр хэрэглэдэг бараа бvтээгдэхvvний vнэ амархан хөдөлж, иргэдийн амьжиргаанд нөлөөлдөг. Бид өөрсдөө шийдэж болох дээрх зvйлд анхаарлаа зөв хандуулбал бусад бvтээгдэхvvний хувьд инфляцад нэг их нөлөөлөөд байхгvй гэж vзсэн юм. Энэ бvхнийг зохицуулж, ханшийг нь тогтвортой байвал төв банк инфляцыг наймаас хэтрvvлэхгvй байх. Гэхдээ энд нэг болгоомжлох зvйл бий л дээ.
-Чухам юун дээр?
-Инфляцаа найман хувь гээд хатуу тогтоож, хөдөлгөхгvйгээр барьчихвал тvvн дээрээ бvх анхаарал нь төвлөрөөд бодит эдийн засаг руу мөнгө хийх буюу бодлогын хvvгээ бууруулах алхам дутагдаж, тvvнээс татгалзах бий гэсэн болгоомжлол юм л даа. Хэрвээ эдийн засаг руугаа мөнгө хийж, сайжруулах чиглэл баримтлан ажиллавал vнэхээр сайн байна гэхээс өөр vг алга. Ер нь, найман хувь гэдгээ туйлын зорилго гэж харалгvй явж, мөнгөний хувьд жаахан ч гэсэн нөөц аван ажиллавал улс орон, иргэдэд илvv их ашигтай байх. Ингэж чадвал зээлийн хvv буурч, мөнгө элбэг олдох боломжтой.
-Төсөв болон мөнгөний бодлого уялдаатай явсны vр дvнд инфляц тогтвортой байж, иргэдийн амьжиргаа дээшилж, бvтээн байгуулалтын ажил өрнөж, улс орон хөгжинө гэдэг. Өнөөдөр энэ хоёр хэр уялдаж байгаа талаар?
-Сvvлийн он жилvvдэд төсөв нь мөнгөний нийлvvлэлтээ дэмжсэн хэлбэрээр явж ирсэн. Мөнгө нь чанга, нийлvvлэлт нь ховор байлаа. Эдийн засгийг дэмждэг нь төсөв л байсан. Уг нь, төсөв чанга хатуу, мөнгөний нийлvvлэлт элбэг байвал эдийн засаг эрvvл байх юм. Гэхдээ нөгөө талдаа байгаа болохоор архаг хууч өвчтэй олон жил явлаа. Өнөөдөр хуучны инерц байгаа тул 2013 онд өвчин vргэлжсээр байх болно. Бид 2014 оны төсвийн хvрээний мэдэгдлийг гаргахдаа төсөв нь хэрхэн эрvvл байх зарчмыг баримтлах ёстой. Vvнийг хэрхэн хийх ёстой вэ гэдгийг одооноос бодох хэрэгтэй байх. Ер нь, эхний алхам нь ч хийгдчихлээ. Тодруулбал, Монголбанк зээлийн хvvгээ бууруулж, инфляцаа барина гэсэн нь юм. Харин хийгдэж буй алхмыг дэмжих асуудал нь 2014 онд хийгдэх ёстой.
-Бэлэн мөнгө тараах асуудлыг цэгцэлсэн нь нэлээн том алхам болох байх?
-Тийм. Халамжийг хавтгайруулан олгох асуудлыг цэгцэлж буй нь зөв тийш явж буйн шинж.
-Та бид хоёр төсөв ярьж байгаа болохоор таны хариуцсан салбарын хэмжээнд төсөв хvрэлцээтэй байгаа эсэх талаар ярих нь зөв болов уу?
-Санал нэг байна. Бидэнд байгаа тооцоогоор дөрвөн жилийн хугацаанд 1,2-1,5 их наяд төгрөг шаардлагатай. Уг мөнгө нь хvvхдvvдийг сургуульдаа идэвхтэй суралцаж, хангалттай хэмжээний сургууль цэцэрлэгтэй болгоход зарцуулагдах юм. Гэхдээ бvх хөрөнгийг төсвөөс гаргуулахгvй. Зөвхөн тодорхой хэсгийг нь л төсвөөс санхvvжvvлэх хэрэгтэй байгаа. Энэ жилийн хувьд 189 тэрбум төгрөг зарцуулахаар тооцоолсон. Болж өгвөл дээрх мөнгөө жил бvр 20 хувиар нэмээд явах санал гаргасан. Ингэвэл 800 орчим тэрбумыг нь төсвөөс дайчлан, бусдыг нь хөрөнгө оруулалт, бусад хэлбэрээр шийдэж болно гэж харж байгаа.
-Бусдыг нь хэрхэн шийдвэрлэх вэ?
-Мэдээж хэрэг яах вэ гэсэн асуудал гарч ирнэ л дээ. Vлдсэн 400-700 тэрбум төгрөгийг нь концессийн гэрээ, босгож буй бондоо ашиглая гэж vзсэн. Хэрвээ энэ хоёроо ашиглаж чадвал төсвөөс 50, гадуур 50 гэсэн зарчмаар сургууль цэцэрлэгийн хомсдолыг дарах боломжтой. Ер нь, төсвийн бус эх vvсвэрийг дайчлан ажиллахыг Эдийн засгийн яам дэмжиж, маш зөв ойлголттой байгаа. Энд нэг vг хэлэхэд, боловсрол руу хийсэн мянган төгрөг болгон 15 мянга болж өснө. Дэлхий даяар л ингэж ярьдаг. Тиймээс 15 дахин vржих хэсэг рvvгээ хөрөнгө оруулалт хийх нь илvv оновчтой. Гэхдээ энэ нь зөвхөн бага дунд буюу ерөнхий боловсролын төвшин юм.
-Тэгвэл их дээд боловсролд хэрхэн анхаарах бол?
-Энэ талаар бодож төлөвлөсөн зvйл бий. Өнөөдөр оюутан залууст зориулсан гудамж талбай хомс байна шvv дээ. Тиймээс хотхон, кэмп барих, орчин vеийн лаборатор байгуулах, хvvхдvvдийг сурч боловсроход шаардлагатай маш том мөнгө хэрэгтэй байгаа. Энэ мөнгийг бид төсвөөс ангид бодож боловсруулахгvй бол улсын төсөвтэй хутгаад эхэлбэл дийлэхгvй.
-Боловсролын салбар уналтад орлоо, систем буруу явна гэсэн яриа vе vеийн Засгийн газар, УИХ-ын төвшинд ярьдаг. Vvнийг хэрхэн шийдэх гэж байна даа?
-Одоогийн байгаа нөхцөлт vнэлэлт дvгнэлт өгч сууна. Яагаад ийм байдалд хvрэв, юу нөлөөлөв, хэрхэн гарах вэ гэдэг асуудал vvсчихсэн байна. Бид өнөөдөр суурь судалгаа хийж, өмнөхийг ч харж байгаа. Дvн нь маш хэцvv харагдаж буй. Ийм хvнд байдлаас гарахын тулд гал унтраах хэлбэрээр хандаж болохгvй. Өнөө маргаашийг аргацаасан хэлбэрээр явбал хэзээ ч арилахгvй гэсэн vг. Тиймээс маш тодорхой шинэ бодлого хэрэгжvvлж эхлэх ёстой болж.
-Тодруулбал?
-Эхний ээлжинд удирдлагын системийг шинэчлэх шаардлагатай байна. Захирлыг нь томилж байгаа сургуулиуд нь сургалтын асуудлаа хариуцаж чадахгvй суугаа. Тиймээс сурагчдын эцэг эхийн оролцоотой сонгодог системийг нэвтрvvлэх нь чухал гэж vзсэн. Ингэж чадвал тухайн сургуулийн захирал нь өөрөө сургалтаа бvрэн хариуцаж vvргээ хvлээнэ гэсэн vг. Санхvv хөрөнгө оруулалтын асуудлыг хариуцсан өөр бvтэц байх ёстой. Ер нь, бvх асуудал тусдаа байх нь зvйтэй юм. Тэгэхгvйгээр захирал нь бvх зvйлд хутгалдаад байхаар сургалтын чанар муудаж байна. Энэ бол бидний хийх хамгийн эхний шинэчлэл. Хэрвээ vvнийг хийж чадвал 760 орчим сургуулийн захирал сургалтын асуудлаа хариуцсан ажил эрхэлсэн төрийн төлөөлөгч болж чадах юм. Ер нь, хvvхэд болгонд өөрийн гэсэн сурах орчин, чадамж, авьяас, хvсэл мөрөөдөл, сонирхол бий. Vvнд нь тулгуурлаад хvvхдийг хөгжvvлэх хэрэгтэй байна. Тэгэхгvйгээр өнөөдрийнх шиг бөөндөөд явбал хvvхдийн хvсэл эрмэлзэл хөсөр хаягдаж, эцэг эхийн эрх мэдэл давамгайлсаар байх болно. Өнөөдөр анги болгоноос ганц, хоёр хvvхэд л илvv давамгай, сайн сурлагатай явдаг. 99 хувь нь дундаж нэг хувь нь сайн сурлагатай яваа гэсэн vг. Тэгвэл бид vvнийг халж, шинэ бодлого хэрэгжvvлж ядаж 60 сайн, 40 нь дундаж байх зорилт тавьж хэрэгжvvлнэ. Энэ програмыг боловсруулаад дуусч байгаа.
-Багш нарын сургах механизм, арга барил муу юм биш vv. Зvгээр л цалин аваад л заасан болоод л явж байгаа гэдэг?
-Мэдээж, багшийн ажлыг юугаар дvгнэх вэ гэсэн асуудал гарч байгаа юм. Гэхдээ өнөөдрийнх шиг конспект хийснээр, хичээл зааснаар биш тухайн хvvхдэд ямар мэдээлэл өгч, хичээл зааснаар нь дvгнэх ёстой. Мөн хэрхэн давуулан биелvvлж байгаад анхаарах хэрэгтэй болж. Мэдлэг боловсрол олгож, хvvхдэд өөрийгөө илэрхийлэх чадамж эзэмшvvлсэн гэх мэт олон vзvvлэлтээр дvгнэж цалин урамшуулал олгох нь илvv vр дvнтэй болов уу. Урамшуулдаг системд чиглэх нь илvv оновчтой. Хэмжvvрийн асуудлыг тодорхой болгож өгөх нь зөв. Хvvхэд болгоныг хэрхэн залж, сургаж байгааг дvгнэх зарчмыг хэрэгжvvлэх орон манайхаас байхгvй. Яагаад гэвэл цөөхөн хvн амтай, хvvхэд нь цөөн шvv дээ. Ингээд яриад байвал олон зvйл байна. Ер нь, яамнаас гаргаж буй бодлого зорилтоо илvv дэлгэрэнгvй маягаар олон нийтэд зарлаж, мэдээллэх болно.
-Оюутан, сурагчдын дvнгийн асуудал ч асуудал дагуулдаг?
-Тэр vнэн. Өнөөдөр хандивын ангиар орсон хvvхэд мөнгөөр бvхнийг шийдэхийг хvсч байгаа. Эцэг эх нь ч ялгаагvй. Ийм зарчмыг халахгvй бол сурагчдын сурлагын чанар, багш нарын заах арга барил өөрчлөгдөхгvй л болов уу. Тиймээс буруу тогтолцоогоор явахаа болъё гээд байгаа юм.
-Багш нар цалин хөлсөө голох явдал их байна. Ажлаа хаяна гэж айлгадаг болж. Сургуулийн захирлууд цалин нэмэхийн тулд сургалтын төлбөр нэмнэ гээд л...?
-Энэ жил их дээд сургуулийн төлбөрийг 20 хувь нэмэх санал гарсан л даа. Гэхдээ 10 хувиас илvv нэмэх боломжгvй гэсэн шийдвэр гарсан байгаа. Бид 10 хувь байхад багш нарынхаа цалинг нэмж чадах уу гэхэд боломжтой гэсэн. Тиймээс хvссэн хэмжээнд нь нэмэгдэж л байх учиртай. Хэрвээ цалингаа нэмvvлнэ ажлаа хаяна гэж байгаа бол эхлээд хэчнээн төгрөгийн цалин аваад тэр нь хvрэлцэхгvй байна гэдгээ зарлах л хэрэгтэй. Тэр нь, бусад төрийн албан хаагчдаас vнэхээр бага байна уу гэдгийг харъя. Яахав, төрийн албан хаагчдын сvлжээнд ороод, цалин авъя гэж байгаа бол хамаа алга шийдээд өгье л гэж байгаа. Зэрэглэлээр цалинжихыг хvсч байгаа бол хамаагvй шийдэхэд бэлэн байна. Хэдэн төгрөгийн цалинтай болоод голоод байгаагаа бидэнд хэлж, нийтэд дэлгэх хэрэгтэй. Тvvнээс биш би цалингаа нэмvvлмээр байна гэх нь сайн зvйл биш.
-Төрийн алба залгамж халаатай байх ёстой гэдэг. Хандивын анги байхыг өмнөх сайд зөвшөөрсөн. Харин та өөр арга барилаар шийдэхээр зорьж байгаа. Ер нь, хандивын анги байх нь зөв vv?
-Би хувьдаа эсэргvvцдэг. Гэхдээ энэ жилийн хувьд элсэлт авсны дараа албан тушаалд томилогдсон хvн. Тиймээс аливаа элсэлт нь өмнөх шийдвэрээр явах ёстой. Харин ирэх жилийн элсэлтээр ямар болзол хангасныг нь элсvvлэхээ нэгдvгээр сараас эхлэн зарла. Тэгээд тухайн сургууль нь гаргасан шийдвэртэй vнэнч бай. Миний тавих шаардлага бол ерөөсөө энэ. Хандивын анги байснаар ямар сөрөг хандлага гарч байгааг хэлсэн. Нэгэнт мөнгөөр бvхнийг шийдэж байгаа хvн бvхнийг цаашид ч ийм л замаар явуулахыг хvснэ. Ажил олох, албан тушаал дэвших, цаашид төрийн толгойд суухыг ч хvснэ шvv дээ. Тиймээс ийм анги байснаар боловсролыг булшлана гэсэн vг шvv дээ. Цаашид байх шаардлагагvй гэж бодож байна.

ardchilal