Монголын бизнесийн ертөнцийн аль төрөлд нь ямар боломж, нөөц байгааг судалж үзье. Японд аль хэдийн дэлгэрээд хөгжчихсөн салбар нь хөгжиж буй олон орны хувьд цоо шинэ салбар байх нь элбэг. Дотоодын хэрэгцээ, хэрэглээ багассан Япон орны хөрөнгө мөнгөтэй том компаниуд гадаадад салбараа нээн ажиллаж байгаа ч жижиг, дунд компаниуд тэднээс хоцорч байна. Энэхүү жижиг компаниудын хувьд Монгол орон өрсөлдөөн бага, зах зээл нь ч авсаархан тул нэвтрэн ороход амар хялбар байх болно гэж би бодож байна. Япон хүний хэлсэндээ хүрдэг зан чанар, ажлаа үнэн сэтгэлээр хийдэг, өндөр мэдлэг чадвар Монголд ч ихэд үнэлэгддэг. Япон захиралтай компани гэж хэлэхэд л хүмүүсийн хандлага илт өөрчлөгддөг гэсэн яриа олон сонсож байлаа.

Уул уурхай

ДНБ-ий 30, экспортын 90 хувийг эзэлж байгаа уул уурхайн салбарт их боломж бий. Цаашдаа улам далайцтай хөгжих энэ салбарт барилга байгууламж, уул уурхайн тоног төхөөрөмж, машин техникээс гадна агааржуулагч, аюулгүй байдал хангах хэрэглэл, хувцас, хоол хүнс нийлүүлэх боломжтой. Мөн орон сууц, зочид буудал барихад ч оролцож болно. Одоогийн байдлаар Сүмитомо корпораци Оюутолгойн уурхайд тоног төхөөрөмж нийлүүлэх захиалга авсан бол UBI компани Тавантолгойн уурхайгаас Хятад руу нүүрс ачдаг машинд зориулсан шатахуун түгээх станц ажиллуулж байна.

Хүнд үйлдвэр

Хичнээн байгалийн баялаг их байлаа гээд дан ганц экспортонд гаргаад байвал ашиг орлого хязгаарлагдмал байх тул Монголын Засгийн газар хүнд үйлдвэр хөгжүүлэхийг ихэд анхаарч буй. Энд монголчууд Японы өндөр технологид найдвар тавьж байгаа ч япончууд эцсийн шийдвэр гаргахдаа удаан учир Герман зэрэг орны компанид байраа алдаад байгаа. Монголд байхдаа би Японы компанитай гэрээ хэлэлцээр хийхэд хамгийн хэцүү нь япончууд шийдвэр гаргахдаа их удаан гэсэн яриаг олон сонсож байлаа. Гэрээ хийлээ ч Японд дарга нар шийдсэний дараа хариу хэлнэ гээд Япон харьчихдаг тул энэ хооронд нь Хятад, БНСУ, Европ, Америкийн компаниуд ороод ирж байгаа юм.

Барилга байгууламж

Барилгын салбар маш их эрэлт хэрэгцээ байгаа тул энд урт удаан хугацааны байнгын бизнес боломж байна. Уул уурхайн салбар дахь барилга байгууламж, бүтээн байгуулалтаас гадна хөдөө орон нутгийн хөгжилд оролцож болох. Монголын засгийн газраас дулааны болон усан хангамжийн систем зэрэг дэд бүтцэд холбогдоогүй байгаа гэр хороололд зориулан “100000 айлын орон сууц” төслийг хэрэгжүүлж байгаа. Төсөл боловсруулахаас эхлээд барих хүртэлх ажлыг орон нутгийн компаниуд дангаар хийж чадахгүй. Аж үйлдвэр, орон сууцны барилга барихад эх газрын эрс тэс уур амьсгалд тэсвэртэй барилга барьдаг өндөр технологи шаардлагатай. Барилгын чанар, дизайн зэрэг хэрэглэгчдийн шаардлага өндөрсөж байгаа энэ үед Жапан Брэнд –ээр давамгайлж болох салбар бол энэ юм. Японы Асахи хотын барилгын компани Улаанбаатар хотын захад 100 сая иенийн хаус барьж байгаа бөгөөд тал хувь нь хэдийн захиалга авчихаад байна. Тэр тусмаа ихэнх нь бэлэн мөнгөөр тооцоо хийсэн гэхээр барилгын салбар хичнээн эрэлттэй байгааг харуулж байна. Зөвхөн барилга гэлтгүй тоосго, цемент, төмөр багана, шил, блок нийлүүлэх боломж ч байна. Хоккайдогийн Томакомай хотын үйлдвэр Улаанбаатарын Шангрила зочид буудлын барилгад бетон нийлүүлж байгаа жишээ бий.

Хөнгөн үйлдвэр

Сүүлийн 3 жилд （2009-2011）орлого нь 230 хувь өсөж, дараагийн 4 жилд （2011-2014）280 хувь өсөх салбар бол хөнгөн үйлдвэр. Өргөн хэрэглээний бараа, түүхий эд нь Хятад, Өмнөд Солонгосоос хараат байгаа байдлаас гарах гэж хичээж байгаа ч Монголын аж үйлдвэр чанар, хэмжээ, технологи, дизайнаар дангаараа тэдэнтэй тэмцэлдэж чадахгүй байгаа. Монголчууд шинэ загварын хувцсанд дуртай, захаас худалдаж авсанаас　Их дэлгүүр, тусгай дэлгүүрээс авахыг илүүд үздэг. Хотын гудамжаар алхаж явахад сайхан загварлаг хувцасласан эмэгтэйчүүд элбэг харагдана. 4-5 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад монголчууд телевиз, компьютор их худалдан авдаг болсон тул янз бүрийн мэдээлэл олж авдаг, гоо сайхны мэдлэг ч дээшилжээ.

Хөдөө аж ахуй, мал аж ахуй

Монгол мэдээж хэрэг хөдөө аж ахуйн орон ч одоо хүртэл бэлчээрийн мал аж ахуйтай хэвээр. Хүнсний ногооныхоо ихэнхийг Хятадаас авдаг гэх мэт энэ салбарт сайжруулах зүйл олон байна. Жишээ нь хүйтэн газарт ногоо, жимс тарих технологи, хөдөө аж ахуйн техник худалдаж, жимс, ногоо тарих үйлдвэр ч байгуулж болно. Нар мандах хугацаа урт, халуун хүйтний ялгаа их тул амттай ногоо тарих газар нутаг байгаа гэж бодож байна. Монголд 50 гаруй төрлийн ногоог химийн бордоо хэрэглэлгүй ургуулж байгаа нэгэн япон хүн бүтээгдхүүнээ Монгол дахь гадаад иргэд, япончууд болон эрүүл хүнс хэрэглэдэг монголчуудад зарж байгаа гэсэн.

Нийтийн хоол, хүнсний салбар

Хэдийгээр монголчууд махан хүнс голлон хэрэглэдэг ч сүүлийн үед эрүүл хооллолтын дэглэм барьдаг хүн ихэсч байгаа. Ихэнх ресторан цагаан хоолны тусгай меню гарган, шинэ үеийн залуус эрүүл мэнддээ анхаарал ихэд тавих болжээ. Мөн хүнсний бүтээгдхүүнийг үйлдвэрлэсэн газар, орц зэргийг анхааран хардаг болж, хүнсний аюулгүй байдалдаа санаа зовдог хүн их болсон. Монголчууд мах ихээр авч хадгалж иддэг хуучны заншлаасаа салж, шинэ аюулгүй хүнсний зүйл хэрэглэх, сайхан тансаг хооллох гэсэн шинэ заншилтай болж байна. Тиймээс хүнс, сүүн бүтээгдхүүн, жимс ногоо, талх зэрэг барааны технологийг нэвтрүүлж болох юм.

Эмнэлэг

Хүн амын орлого өсөхийн хэрээр чанартай эмчилгээ авах хүсэлтэй хүн нэмэгдэж байна. Тиймээс дотоодын эмнэлгийн чанар хангалтгүй тул чинээлэг монголчууд болон Монголд байгаа гадаадын иргэд БНСУ, Сингапурт эмчилгээ хийлгэдэг. Монголд Өмнөд Солонгосын хөрөнгө оруулалттай эмнэлэгт үзүүлэх дараалал ихтэй, хэвтэж эмчлүүлэхэд ч хэцүү байдалтай байна. Японы хувьд шинэ эмнэлэг барихад хөрөнгө оруулах, эмнэлгийн багаж хэрэгсэл, эм зарж борлуулах, эмнэлгийн үйлчилгээ технологи зэргээ багцаар нь зарах болмжтой.

Хөрөнгө мөнгөний салбар

Японы HIS-ийн захирал Савада 2003 онд хуучин төрийн өмчит банкыг худалдаж аван Монголын хамгийн том банк болох ХААН банкыг байгуулсан түүхтэй. Түүнээс гадна Нидерландын ING 2008 онд, Английн Standard Chartered 2011 онд Монголд салбараа нээн, үйл ажиллагаа явуулж байна. Хүмүүсийн орлого нэмэгдэн, жижиг, дунд үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалтын хэрэгцээ нэмэгдэхийн хирээр санхүүгийн үйлчилгээ, даатгал, кредит, лизингийн үйлчилгээ нэвтрүүлэх шаардлага гарч байна. Тиймээс лизинг, кредит үйлчилгээ, эрүүл мэнд, машин, эмчилгээний даатгалын үйлчилгээ цаашдаа их хэрэгцээтэй болох болно.

Үл хөдлөх хөрөнгө

Ард иргэдийн орлогын өсөлт, хотжилтын нөлөөгөөр Үл хөдлөх хөрөнгийн салбар дараагийн хэдэн жил маш их хөгжих судалгаа байгаа. Улаанбаатарт орон сууцны 1 м квадрат талбай 600-700 доллар зэрэг янз бүрийн үнэтэй. Гэхдээ үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг хөгжиж эхлээгүй байгаа салбар гэж үзэж болно. Өндөр чанартай менежмент, дээд зэрэглэлийн орон сууцны төсөл, барих, худалдаалах, хот төлөвлөлт зэрэг салбарт бизнес боломж их байна. Өндөр сайхан барилга байгууламж байдаг ч үйлчлэх, удирдах, зарах зэрэг салбар нь хоцрогдсон. Энд офис түрээсэлдэг Японы нэгэн бизнесмэнтэй ярилцаж үзэхэд хэрэв цахилгаан, халуун хүйтэн усны хангалт тогтмол, зохион байгуулалт сайтай, түрээслэгчиддээ хандсан бодлого явуулдаг бол хичнээн үнэтэй ч хамаагүй түрээслэгч зөндөө байдаг гэж байлаа.

Мэдээллийн салбар

НҮБ-гаас гаргасан цахим засаглалтай орны E-Government 2010 жагсаалтанд Монгол 53 дугаар байрт жагссан байлаа. Одоо хэрэгжиж байгаа E-Mongolia төсөлд төрийн байгууллагааас цахим үйлчилгээ авах, мэдээллийн ситемийн дэд бүтцийг сайжруулах, онлайн худалдаа нэвтрүүлэх, интернетийн үнийг багасгах зэрэг олон арга хэмжээ авч байна. Бүх салбарт цахим технологи нэвтэрч байгаа ч хэрэгжүүлэгч компани нь туршлагагүй, боловсон хүчин муу учраас хүндрэл гардаг. Тиймээс цахим технологийн төсөл цаашдаа улам ихсэх Монгол оронд япончууд Ай Ти төслийг удирдан явуулах боловсон хүчнийг бэлтгэх болон шинэ технологи нэвтрүүлэхэд орох боломжтой.

Боловсрол

Монголд боловсролын системийн 20 хувь нь төсвийн байгууллага байдаг. Энд алдартай ISU（International School of Ulaanbaatar）, ASU（American School of Ulaanbaatar –ын жилийн төлбөр 20000 доллар байдаг ч орох гэсэн хүн хэдэн жил дараалалд хүлээдэг. Энэ нь монголчууд чанартай боловсролд мөнгө хайрлахгүй болсныг харуулж байна. Япон маягийн боловсролын системтэй сургуулийн нэр хүнд ч өндөр. Угаасаа Японд элэгтэй газар тул Монголд япон маягийн боловсрол нэвтрүүлэхэд амар байж болно. Үүнд Элит мэргэжлийн дадлагын сургууль (инженер, үсчин, үйлчилгээний ажилтан бэлтгэх), E сургууль (бага сургуулиас ахлах сургууль хүртэлх шалгалтанд бэлтгэх тусгай сургууль), бага насны авьяаслаг хүүхдийн тусгай сургууль нээвэл ашигтай бизнес болно.

Дээр дурдсан салбаруудад бизнес боломж байна гэж үзсэн ч мэдээж хэрэг гадаад орон болохоор тодорхой хэмжээний эрсдэл бий. Хууль дүрэм нь байлаа ч хэрэгждэггүй, хурдан өөрчлөгддөг, авилга гээд хөгжиж буй оронд байдаг олон бэрхшээл энд бас бий. Гэсэн ч зогсонги байдалд ороод байгаа Японд болгоомжлоод сууж байснаас Монголд бизнес боломж хайж үзсэн нь дээр байж болох юм.