Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын Бугант тосгонд уурхайн хайгуулын болон ашиглалтын лиценз эзэмшиж байсан “Чамин алт”, “Сэлэнгэ майнинг”, “Хунанжинлин” зэрэг компанийг АТГ болон Улсын мөрдөн байцаах газарт шалгаж байна.

Эдгээр компаниуд АМГ болон хуучнаар Усны газраас томилсон ажлын хэсгийг “хөлдөө” чирээд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, тэднийг ч бас АТГ болон УМБГ-т шалгаж байна.

Монголын байгаль орчны төлөөх хуульчдын холбооноос Бугант тосгонд үйл ажиллагаа эрхэлж буй аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагаа, Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуулийн хэрэгжилтэд өнгөрсөн оноос хойш мониторинг хийж байгаа юм.

Үр дүнд нь илрүүлсэн зөрчлүүд өмнө дурьдсан уул уурхайн компаниуд болон төрийн байгууллагынхныг эрүүгийн гэмт хэрэгт татах үндэслэл мөн гэж Монголын байгаль орчны төлөөх хуульчдын холбооныхон үзжээ.

Гадаргын усанд 207 сая, ойн санд 253 сая төгрөгийн хохирол учруулжээ

Бугант тосгоны нутаг дэвсгэр дэх Толгойтын голд 1995-2025 оны хугацаанд хүчинтэй алтны шороон ордод ашиглалтын лиценз эзэмшиж байсан “Чамин алт” компанийг УМБГ-т шалгаж байгаа юм.

Хятадын 100 хувь хөрөнгө оруулалттай энэ компаниийн Монгол дахь захирлаар улсын гарьд Б.Гантогтох ажиллаж байсан юм. Байсан гэсний учир нь энэ компани өдгөө татан буугдсан байна. Тус компани байгаль орчинд учруулсан 10,7 тэрбум төгрөгийн хохирлыг төлөлгүй хятад эзэд нь аль хэдийнэ нутаг буцжээ.

Монголын байгаль орчны төлөөх хуульчдын холбооноос тэдний байгаль орчинд учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэхээр өнгөрсөн хавар Сэлэнгэ аймгийн цагдаад хандсан ч прокурор энэ асуудалд эрүүгийн хэрэг үүсгэлгүй хаажээ.

“Чамин алт”-ын талаарх гомдол өдгөө АТГ болон УМБГ-т хүртлээ “босго өндөрссөн” шалтгаан нь тэд өнгөрсөн хугацаанд олборлосон алтныхаа ердөө гурав хуваасны нэгийг л Монголбанкинд тушаасан байна. Үлдсэн нь хаашаа, хэний халаасанд орсон нь одоогоор тодорхойг үй байгаа юм. Хэрэв энэ хэрэг нотлогдвол тус компанийнхан хууль бусаар олсон орлогоо хураалгах учиртай.

Түүнчлэн Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуулийн дагуу “Чамин алт” компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалсан юм. Гэвч тэд өнгөрсөн 2011 оны зуныг хүртэл нөхөн сэргээлт нэрээр олборлолт хийж байгаад компаниа татан буулгаж, хятад эзэд нь нутаг буцсан байна.

Байгаль орчин ногоон хөгжлийн яамнаас тогтоосноор, “Чамин алт” компанийн байгаль орчинд учруулсан хохирол болох 10,7 тэрбум төгрөгийг задалвал, гадаргын усанд 207.3 сая, газрын доорхи усанд 131.6 сая төгрөг болж байна. Түүнчлэн газрын хөрсөн бүрхэвчид 8.2 тэрбум, ургамлан нөмрөгт 315.9 сая, газрын хэвлийд 1.7 тэрбум, эдэлбэр газарт 0.1 сая, агаар мандалд 0.8 сая, ойн санд 253 сая, зэрлэг амьтанд 30.3 сая төгрөгийн хохирол тус, тус учруулжээ. Нэр хүндтэй монгол бөхийн маань хятад түнш үүд ийнхүү Ерөө голын нэгэн цутгал болох Толгойтын голын эргэн тойрны 87.05 га талбайг “самарч” орхиод сураг тасарсан байна.

Р.Содхүүгийн “буян”-ыг эдэлж буй “Сэлэнгэ майнинг”

Сангийн голд, ойн сан бүхий газар буюу “Урт нэртэй” хуулийн дагуу уул уурхайн хайгуул олборлолт явуулахыг хориглосон хилийн бүсэд олборлолт явуулж байсан “Сэлэнгэ майнинг” компанийг мөн АТГ болон УМБГ-т шалгаж байна.

Нийтдээ 41.9 га талбайд лиценз эзэмшдэг, одоо ч үйл ажиллагаа нь үргэлжилж байгаа энэ компани 2004 оноос хойш Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ хийлгэлгүйгээр олборлолт явуулсаар байгаа юм.

Дөрвөн жил тутамд хийлгэх ёстой энэ үнэлгээгүйгээр уг нь ширхэг ч чулууг хөдөлгөх ёсгүй. Гэсэн ч өнөөг хүртэл тэдэнд Сангийн голд хайгуул хийх эрх нээлттэй байгаа нь Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын экс дарга Р.Содхүүгийн гавьяа гэж хэлэхэд хилсдэхгүй болов уу.

Байгаль орчин хамгааллын чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг иргэний нийгмийн байгууллагууд “Сэлэнгэ майнинг”-д шалгалт явуулах шаардлагыг МХЕГ-т удаа дараа тавьсаар ирж. Гэвч Р.Содхүүд хуруугаа ч хөдөлгөх сонирхол байлгүй өдий хүрснийг иргэний нийгмийн байгууллагынхан онцолж байна. Хэрэв хууль хэрэгжвэл, бас АТГ, УМБГ үүрэгт ажлаа шударгаар хийж чадвал “Сэлэнгэ майнинг”-ийнхан өнгөрсөн хугацаанд хууль бусаар олсон орлогоо улсад хураалгаж, байгаль орчинд учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх ёстой.

Монголын хуулийг мэдрэхгүй байсаар нутаг буцагсад

Сангийн голд нийтдээ 40.2 га талбай бүхий гурван ширхэг ашиглалтын лиценз эзэмшиж байсан “Хунанжинлэн” компанийнхан Монгол Улсад Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний хууль байдаг гэдгийг мэддэггүй.

Яагаад гэхээр, ийм хууль байдгийг Бугант тосгон болоод, Ерөө сум, бүр цаашлаад Сэлэнгэ аймгийн Засаг дарга, байгаль орчны улсын байцаагч нар, байгаль хамгаалагч нар огт “хэлж өгөөгүй” байсаар олон жилийг ардаа орхисон байгаа юм. Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрынхныг бүр ярих ч юм биш.

Иргэний нийгмийн байгууллагынхан “Очоод шалгаад өгөөч” гэсээр байтал нь авч хэлэлцсэнгүй. Үр дүнд нь экологид учирсан хохирол 5.4 тэрбумд хүрснийг Байгаль орчин ногоон хөгжлийн яамныхан тогтоожээ. Өдг өө “Хунанжинлэн” компанийнхан нутаг нэгт “Чамин алт”-ын жишгээр компаниа татан буулгаад мөрөө буруулж, нутаг буцсан байна.

“Урт нэртэй” хууль Толгойт, Сангийн голыг хамгаалж чадсангүй

Дээр нэр дурьдагдсан Толгойт, Сангийн голууд Ерөө голд цутгадаг. Эргэн тойрон ойгоор хүрээлэгдсэн үзэсгэлэнт голууд. Харамсалтай нь, урагш муутай, эсвэл угаас ажлаа хийх хүсэлгүй албан тушаалтан, төрийн түшмэлүүдийн балгаар энэ голуудыг Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хууль ч хамгаалж чадсангүй.

Юу гэхээр, “Урт нэртэй” хуульд заасан хоригт багтах хилийн бүсийг тогтоох ажлын хэсгийг тухайн үед Усны газраас байгуулж, улсын төсвөөс 450 сая төгрөг зарцуулсан юм. “Чамин алт”компани Толгойт голын эргээс 200 метр дотор алтны шороон ордын олборлолт явуулж байсан ч дээрх ажлын хэсгийн тусламжтайгаар хилийн бүсээс гадуур үлдэж чадсан байна.

Сангийн гол дамнаад, ой дотор үйл ажиллагаа явуулж байсан, одоо ч лиценз нь хүчинтэй хэвээр байгаа “Сэлэнгэ майнинг” компани мөн л хилийн бүсээс сугарч үлджээ. Хилийн бүсийг тогтоох ажлын хэсгийн “гол дүр”-үүд нь өдгөө БОНХЯ-ны Усны бодлогын газрын дарга н.Мөнх-Эрдэнэ, болон тухайн үед Усны газрын мэргэжилтэн байсан н.Мягмар нар гэнэ. Энэ ажлын хэсгийнхэн хилийн бүсээс өөр олон компанийг ийм маягаар сугалж авч үлдсэнийг АМГ-т байгаа кадастрын зургууд нотолно. Тэд энэ зургуудыг харсаар байж арга хэмжээ авсангүй, ажлаа хийсэнгүй. Эдгээр шалтгаанууд АМГ болон хуучин Усны газрынхныг АТГ, УМБГ-т шалгуулах үндэслэл болоод байгаа юм.

Х.Хулан