Бидний багад олон хүүхэдтэй зарим айлууд хагарсан шаазангаа гаднаас нь цаас юм уу, ямар нэг зүйл тавин нааж аргацаан хүүхдүүдээ хооллодогсон. Энэ нь шаазан аяга ховор байсных биз. Тэгээд хөгшчүүд “Нэг хагарсан шаазан бүтэн болно гэж байдаггүй юм. Яаж ч аргацаасан төдхөн салаад унана” гэцгээх.

Сүүлийн хоногуудад МАН, МАХН хоёр эвсэх, хүчээ хавсрах, нэгдэн нийлэх тухай шуугилдаж эхэллээ Энэхүү дуулианыг сонсоод “...соотон халтар дүйвээнээр” гэгчээр МАХН-ын 1972 оны гишүүн, өчүүхэн бичээч би бээр нэг угшил, гарвалтай хоёр нам эвсэх юм уу, нэгдэн нийлж нэг нам болж болох тухай МАН, МАХН-ын Ахмадын байгууллагуудын хамтарсан мэдэгдлийг хүндэтгэн дэмжихийн зэрэгцээ бас энэ тэрийг эргэцүүлэн мунгинаж яваагаа хэвлэлийн зарим мэдээлэлд тулгуурлан хэлмээр санагдав.

Миний бие МАХН-ын (Хожим нь МАН гэх болсон) үзэл бодолд үнэнч, үйл ажиллагааг нь хэр хэмжээгээрээ дэмжиж, бас хувь заяаных нь төлөө санаа зовж, элдвийг бичиж, санал бодлоо хэлж явдаг нэгэн билээ. Учир нь би нам, улсад өндөр алба хашиж, том дарга даамал яваагүй хэдий ч хорь гаруйхан настайгаасаа МАХН-ын анхан шатны болон аймаг, хотын байгууллагуудад өөртөө таарсан албыг залгуулж, ажил хөдөлмөр эрхэлсэн он жилүүдийнхээ тэн хагасыг МАХН-ын ажилд зориулж бас бор ходоодоо тэжээж чухамдаа энэ намын буянд өнөөдөр идэх хоолтой, дуудах нэртэй яваа хэмээн бахархдаг. Өнөөгийнхний ам булаалдан хэлэлцдэг, хэн нэгнийг эрхэлсэн ажил, улс төрийн үзэл бодлоор нь дүгнэж цэгнэдэг жишгээр бол би улс төрч хүн биш. Харин ч аль болох хол хөндий явахыг хичээдэг. Гэхдээ сонгуульд санал өгөх эрх бүхий иргэний хувьд үзэл бодлоо илэрхийлж болох болов уу хэмээн “Хүрд эргүүлэх боломж...” гарах завшаан бүрд үгээ хэлж, бичиж явдаг жирийн нэгэн билээ.

ҮЗЭЛ БОДОЛ, ҮГ ЯРИАНЫ ШУУРГА

МАН, МАХН-ууд эвсэх, хүчээ хавсрах, нэгдэн нийлэх тухай дээр доргүй, манай хүнийгүй чухам л хэлээ улдтал ярьж бичиж байна. Хоёр намын Ахмадын холбоод хамтарсан мэдэгдэл гаргаж, “МАН-ыг шинэчлэх эв нэгдлийн хороо” байгуулагдаж, МАН-ын хэсэг ахмад зүтгэлтнүүд “Бидний хүч эв нэгдэлд оршино” гэсэн ил захидал илгээж, мөн МАН-ын байранд МАХН-ын хэсэг нөхөд очиж золголт хийжээ. МАН-ын удирдлага, зарим зүтгэлтнүүд, болж байгаа үйл явдлыг дуу нийлүүлэн дэмжиж шаргуу ярьж, түргэвчлэхийг чармайж байгаа нь ч ажиглагдаж байна. Энэ бүхнийг өлгөн авсан хэвлэл мэдээллийнхэн “МАН-ынхан МАХН-д ая тал зассан, дотносож нялуурсан хуурай цагаан үгийг хайр найргүй урсгаж байна” гэх маягаар шуугилдаж шүүмжлэх, шоглох өнгө аястай мэдээллийг цагаан сартай уралдуулсан нь сүүлийн өдрүүдийн сүрхий сенсаци болж олны анхаарлыг эзэгнэж байгаа бололтой. МАН-ын Ахмадын Холбооны тэргүүн, Монгол Улсын Гавьяат барилгачин Ө.Дорждэрэм цагаан сарын золголтын үеэр “Манай хоёр нам эвсэж, хамтарч ажиллах шаардлага амьдралаас урган гарч ирж байна. Тийм ч учраас МАН, МАХН-ын ахмадын байгууллагууд хамтарсан мэдэгдэл гаргалаа. Бас манай намын хэсэг ахмад зүтгэлтнүүд хоёр намын удирдлагуудад хандаж ил захидал илгээсэн. Ойрын үед сонинд гарна” гэж ярьж явсан бол Хөдөлмөрийн баатар, Гавьяат тээвэрчин Р.Раш “Манай нам цаг үеийн нөхцөл байдлаас болж нэрээ сольсон. Түүнээс шалтгаалан хоёр хуваагдаж багагүй хохирол амслаа. “Улс төрд мөнхийн нөхөр, мөнхийн дайсан гэж байдаггүй” гэдэг үг бий. Энэ бол жудаггүй, хүний мөсгүй байхыг хэлж байгаа хэрэг бус үзэл бодол, цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан зөрж салах өдөр байхад бас үг яриагаа ололцож, хамтарч ажиллах, нэгдэн нийлэх өдөр байна гэсэн үг юм билээ. Би тэр цагийг их холгүй гэж бодож байна” гэсэн юм.

Харин МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Шийлэгдамба “ТВ-9” телевизээр ярихдаа “МАХН, МАН хоёр эвсэж, хамтарч ажиллах талаар яригдаж байгаа санал бодлыг миний хувьд дэмжиж байгаа. Гэхдээ анхаарах, бодож судлах зүйл цөөнгүй бий. Өнөө маргаашгүй шийдчих асуудал биш. Нэлээд цаг хугацаа шаардах байх” гэж онцлон тэмдэглэж байхад МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Занданшатар цагаан сарын дараа МАН-ын байранд болсон нэгэн уулзалт дээр “Нэг угшилтай хоёр намын төлөөлөл болох та бид анх удаагаа учран золгож байгаа нь түүхэн үйл явдал болж байна... “Эв найрамдлын уулзалт-золголт” хийж байгаа нь бүр ч билэгтэй учрал боллоо” (“ӨС”.2013.¹44) гэхэд МАН-ын дарга Ө.Энхтүвшин “Энэ бол маш сайхан сэтгэл хөдөлгөсөн уулзалт-золголт. Энэ бол түүхэнд мартагдашгүй үйл явдал, энэ бол зөвхөн МАХН, МАН-ын асуудал болоод зогсохгүй, бүр Монгол Улсын маань эрх ашиг тээгдсэн үйл явдал. Үнэхээр нэг гэрт төрж өссөн ах дүүс бүтэлгүй хүмүүсээс болж өрх тусгаарлагдсан шүү дээ” (“ӨС”.2013.¹44) гэж олзуурхан тэмдэглэсний хариуд МАХН-ын Бага чуулганы гишүүн Г.Баярсайхан “Баярлалаа... Төгсгөлгүй үргэлжлэх есийн тоог бэлгэдэн хоёр намын төлөөлөл ес есөн хүнээс бүрдэн учран золгож буй нь ихээхэн утга учиртай. Та бид айл өрхөөр яривал нэгэн тоонотод төрж өссөн яахын аргагүй ахан дүүс мөнөөсөө мөн” (Мөн сонинд) гэсэн байна билээ.

Тэгвэл МАХН-ын Гүйцэтгэх товчооны гишүүн Г.Бямбасүрэн “Үнэндээ, манай хоёр намд эргэж нийлж нэгдэх боломж байхгүй. Үйл ажиллагаа, үзэл баримтлалын маш том алдаа зөрчлөөс болж салсан шүү дээ... МАН-ынхны мэхэнд унаж, золигт гарч мэднэ” (“ӨС”.2013.¹42) хэмээн анхааруулж байгаа бол МАН-ын гишүүн Э.Мөнх-Очир “МАН, МАХН нэгдэнэ ч гэнэ үү. Тэгвэл яах гэж салсан юм бэ. Салсанаараа л байх хэрэгтэй. Баяртай гээд явсан, тэгээд яваач дээ. Юу гэж эргэж ноцоод байгаа юм” (“УТТ” сонин. 2013 он) гэж ихэд эгдүүцэн хэн нэгнийг сүрхий загнасан харагдана билээ. Энэ мэт ая тал засч уриалсан, шууд дэмжсэн, дундыг барьж болгоомжилсон, нам, улс орныхоо эрх ашгийг бодсон. Түүгээрч барахгүй гоморхож тунирхсан, эрс үгүйсгэсэн, өс хонзон илэрхийлсэн янз бүрийн үзэл бодлын уралдаан өрнөж, үг ярианы шуурга дэгдээд байна.

ХҮНИЙ МӨС ЖУДАГ, НОЁН НУРУУ ГЭДГИЙГ ЭРГЭЦҮҮЛЭХҮЙ

Юуны өмнө хоёр нам эвсэх, хамтран ажиллах, нэгдэн нийлж нэг нам болох тухай ярьж, мэдэгдэл гаргаж байгаа хүмүүс ялангуяа МАН-ын төлөөллийг ажиглахад тэдний ихэнх нь МАХН-ыг нам шиг нам байх үед, Монголын тэнгэрт мандаж, намирч явсан том удирдагчид байгаа нь нэг талаар бахархууштай. Тийнхүү амьд домог болсон ахмадууд эдүгээ цаг дор өдий насныхаа өндөрлөгөөс МАХН-ынхаа төлөө, эх орон, ард түмний эрх ашиг, эв нэгдлийн төлөө ийнхүү санаа зовнин бодлоо чилээж, сэтгэлээ илэрхийлсэнд цөөнгүй хүн талархаж байгаа байх. Харин тэдний дунд МАХН-ыг хагалж бутарган устгаж нэрийг нь сольж МАН гэгчийг байгуулсныг хөөр баяр болон талархагчдаас цөөнгүй хүн харагдсан нь сонирхолтой. Үнэнийг хэлэхэд тэд намынхаа тухайн үеийн дарга нарыг, гишүүд дэмжигчдээсээ тасран холдож, улс орныхоо эрх ашгийг умартаж, улмаар намын нэрийг сольж хагалан бутаргаж байхад таг дуугай суусан хүмүүс. Харин ч намаа бутарч МАН болсны баярт оролцож, өнөөгийн хамгийн “бүтэлгүй хүмүүс” болоод байгаа Сү.Батболд, У.Хүрэлсүх мэтээс батлах баримтыг нь гардан авч байсан. Энэ чинь “Тунгалаг тамир” киноны Чимэг хүүхэн МАН-д элсэх үедээ Ловон ламыг загнаж хэлдгээр ариун явдал уу. Хоёрт гэвэл мөн ерэн оны үймээний үед ардчиллын нэр баригчдад хамгийн түрүүнд найр тавин сүүлээ шарвалзуулж улс орноо эзэнгүй айл шиг хаяж, тогооны угаадас шиг цацаж орхигсдын үлдэгдэл, тэдний төлөөлөл бас цөөнгүй байгаа нь нэг л содон санагдлаа. Өнөөдөр эв нэгдэл, хамтын ажиллагаа, нэгдэн нийлэхийг уриалан дуудагч тэдгээр нөхөд нам бутарч, олигархиуд гаарч улс орон, түмэн олон уруудан доройтож байхад хаана явж, юу бодож, хэрхэн хандаж байсан хэрэг вэ? Ер нь хүний мөс жудаг, ноён нуруу, үзэл бодолдоо үнэнч, хүн чанартай байхын утга учир гэдэг чинь зөвхөн өнөөдөр л байхгүй болчихсон, чухамдаа энэ цагийн өнгө төрх, залуусын явдал бус харин ч эртний уламжлал угшилтай юм биш үү гэсэн бодол олон хүнд бодогдож байгаа байх.

“БҮТЭЛГҮЙ ХҮМҮҮС”-ЭЭС СУРГАМЖ АВАХЫН УЧИР

Миний бие нэгэнт болоод өнгөрсөн үйл явдлыг шүүмжлэхийн тулд шүүмжилж, эргэн эргэн нуршиж байгаа хэрэг бус Ө.Энхтүвшин даргын дээр цохон дурдсан “Бүтэлгүй хүмүүс”-ээс авах сургамжийг хэзээ ч мартаж болохгүйг дахин дахин сануулах гэсэндээ бичиж байгаа юм. Тэгээд ч “Хүн хэрээрээ, тэмээ тэнгээрээ...” гэдэгчлэн МАХН, ард түмний эрх ашиг, эв нэгдлийн төлөө санаа зовж, улс оронд маань юу болж, ард олны аж амьдрал, нөгөө хөгжил дэвшил гээч нь чухам хаашаа хэрхэн явж байгааг хараад харамсаж, зүрх шимширч явдаг хүмүүсийн нэг. Тийм ч учраас МАН-ын (Тухайн үедээ МАХН нэртэй байсан) цаг цагийн удирдлагад хандан санал бодлоо илэрхийлж “Мөхөл уруу мөлхөж яваа Монгол” (“Бодлын солбицол”. 1992 оны Х сар), “Золбиншил” (“Зууны мэдээ”. 2009 оны Х сар) гэх мэтээр элдвийг бичиж, бас бухимдлаа тайлахыг оролдож явлаа. Одоо ч бичсээр. Даан ч мань мэтийнхний үгийг үг хэмээн үзэж, анхааран бодож болгоодог эрхэм дээдэс чухам хэд байдаг бол... Энэ мэт МАН-ын (Тэр цагийн МАХН-ын) тухайн үеийн удирдагчид жирийн гишүүд, дэмжигчдийнхээ үгийг сонсох нь бүү хэл хүний эрх, эрх чөлөө, ардчиллын сайхан нэрийг баригч хулхи ардчилагчидтай ил далд үгсэн хуйвилдаж, олон мянган коммунистууд, жирийн хөдөлмөрчдийн хөлс, цусаар далаад жилийн туршид бий болсон баялаг, үнэт зүйлсийг яаж хулгайлж луйвардах, хэрхэн баяжих тухай тархиа гашилгаж, нойроо хугасалж, чөмгөө ширгээж явсныг ямар нэг арын хаалгагүй, авилга өглөг горьддоггүй түүхийн шарласан хуудас бэлхэнээ харуулж байна. Энэ үгийг би “Миний бичсэнийг тоож үзсэнгүй” хэмээн гоморхсондоо бус МАН-ын зарим эрх баригчдын, жирийн гишүүд дэмжигчид, олон түмнээсээ хэрхэн тасарч, өөрсдийнхөө үзэл бодол, үйл ажиллагааг намын бодлого хэмээн эндүүрч бусад нөхөд, гишүүд дэмжигчид, улс орондоо тулган хүлээлгэдэг биеэ тоосон байдал, нам олон түмнийхээ эрх ашгаас урвасан бусармаг явдалд нь харамсан хэлж байгаа юм. Тэд юуны түрүүнд МАХН-ыг ямар нэг үзэл баримтлал, онолын баримжаа, оюун ухаангүй болгохын тулд “Нагаржунай” мэтийг улиглан сурталдаж толгойгүй болгосон. Хоёрт Парламентийн нам гэдэг хийрхэлийн дор жирийн гишүүдээс нь салган хөндийрүүлж хөлгүй болгож хаясан. Энэ бүхний цаана МАХН-ын нэрийг солих замаар Монгол Улсын түүхэнд асар их гавьяа байгуулсан, өнө удаан жилийн баялаг туршлагатай, тулхтай нөлөө бүхий улс төрийн том хүчнийг хагалан бутаргах. Үй олон үнэнч дэмжигчдээс нь салгах, улмаар бүрмөсөн устгаж улс орноо, бүхнийг үгүйсгэгч, бүрэлгэн устгагч, туйлшрагч, урвагч, тэнэмэл туршуулууд, өс хонзон өвөрлөгч, өшөө хорслоо тайлагч, хулгайч луйварчдад бялуу болгон барих, хариуд нь өөрсдөө баяжин хөлжих далд санаа агуулж байсан гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Ер нь МАХН-ыг толгой, хөлгүй болгож эс чадваас тэдний башир арга, хар санаа хэрэгжих боломжгүй байсан нь үнэн. МАХН-ыг устгахаар “Нумаа нууж, сумаа тавьдаг” далд явдалтнуудынхаа санаархлыг одоогийн МАН-ын тухайн үеийн удирдлагын цөөн хүн идэвхийлэн зүтгэж хэрэгжүүлсэн билээ. Тэдний үйл ажиллагаа нь “Стандартын бус Засгийн газар” гэгч энэ дэлхийн улс төрийн амьдралд хаа ч байдаггүй арга залиас үүдэлтэй болохыг, МАХН-ыг дэмжиж саналаа өгөөд хад мөргөсөн түмэн олон сонгогчид хараахан мартаагүй байх. Үнэндээ “Уйлах хүүхдийн бөгс урд өдөр нь загатнана” гэгчээр МАН-ын дарга нар сүүлийн хэдэн жилд өөрсдийгөө дэндүү тоож, үеийн үед төр засаг, намынхаа толгой дээр сандайлж суух мэтээр төсөөлж “Бид ялна. Би чадна. Би хар толгойгоороо хариуцна” хэмээн зандчиж Р.Раш, Д.Балдан-Очир, Ц.Даваасүрэн, Д.Тэрбишдагва нарын зэрэг аливаад голтой нуруутай ханддаг, бас ч гэж улс орноо боддог, санал бодлоо ил тод хэлж шүүмжилдэг журмын нөхдөө элдвээр ад үзэж, шахан хавчиж, “черта”-ны гадна хаяхыг санаархаж түүнийгээ хэрэгжүүлж байлаа.

Хамгийн гол нь УИХ-д олонхи байсан хэрнээ сөрөг хүчиндээ ая тал засан уруул дэвсэж УИХ-ын сонгуулийн хууль (Ардчиллын нэр баригчдад ялалт бэлэглэсэн шидэт хар хайрцаг, олон түмний саналыг хэзээ ч авч үл чадах зарим хүнийг УИХ-ын сэнтийд залрах боломж олгосон сонгуулийн холимог тогтолцоо гэх мэт), байгалийн эрдэс баялгаа зүй зохистой ашиглах, монгол хүн газар шороондоо эзэн байх, үндэсний аюулгүй байдлаа сахин хамгаалах зэрэг зарчмын ач холбогдол бүхий амин чухал олон эрх ашгийг үл тоон буулт хийж, тэднийг зоргоор нь тавьж дураар нь дургуйлсан. Энэ бүхэн бол МАН-ын сүүлийн жилүүдэд баримталж ирсэн бодлого, үйл ажиллагаа, алдаа гажуудлын наад захын жишээ. Ингэснээрээ МАН өөрөө албан тушаалын наймаачид, улс орон, ард түмнийхээ эрх ашгийг сохор зоосноос доорд үздэг урвагчид, олигархиуд, улс төрийн бусад үл бүтэх хүчинтэй бөөр бөгсөөрөө сүлжилдэн холбогдогсдын хоргодох байр, үүр уурхай болж хувирсан. Тэр үед Монгол Улсын Ерөнхийлөгчиийн зөвлөх, салбарын сайд зэрэг өндөр алба хашиж байсан, одоо МАН-ын Нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаа Д.Цогтбаатар саяхны нэг ярилцлагадаа “Манай намд нэг муу зуршил бий. Нэгийгээ муулахаараа бүлэглэж муулна. Ганцаардуулаад, намынхаа хүрээний гадна гаргаж хаядаг. Тэгээд зогсохгүй түүгээрээ бүгдээрээ бах нь ханахыг яана. Олон удаа ийм зүйл тохиолдсон. Ялангуяа сүүлийн арван жилийг аваад үзэх юм бол нэртэй, устай нь ярьж болно” (“ӨС”.2013.¹045) гэж чухам л оройруу нь ортол онож хэлсэн байна билээ. МАН-ынхан тэр бүхнийхээ шанд 2012 оны сонгуульд бодит боломжоосоо хэтэрхий доогуур суудал авч, бас дээр нь өөрсдийгөө тоож, томорч байж Намын бүлэггүй болоход хүрч “Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу” гэгчээр яаж бүлэгнэж дүлэгнэн толгой ганзагалаж, арга ядахдаа буйдантай суулт хийж байсан нь тун саяхан даа. Энэ бүхэн бол МАН төдийгүй манай өнөөгийн улс төрийн аль ч хүчин алхам дутамдаа санаж явууштай наад захын хэрнээ хатуу сургамж байж ч магадгүй.

ЭВСЭХ, ХАМТРАХ, НЭГДЭХИЙГ УРИАЛАГЧДААС ЛАВЛАХУЙ

Ардын намынхны төлөөлөл хоёр намыг эвлэрэх, нэгдэн нийлэх санааг илэрхийлэгчдээс дараах хэдэн зүйлийг лавлая. Нэг. Танай намын олигархижсан эрх баригчид, Монгол Улсын улс төрийн нэр нөлөөтэй, нэгдэл нягтралтай том хүчин болох МАХН-ыг ашиглахаараа нэг ашиглачихаад эцэст нь бузар булай, муу муухайгаар нь дуудаж түүхийн хог дээр хаясан “МАХН” гэдэг нэр өнөөдөр та бүхэнд чухам яагаад хэрэгтэй болов. Хоёр. Үзэл бодолдоо үнэнч туйлбартай хүмүүсийн төлөөлөл МАХН-аа сэргээн байгуулахаар зүтгэж, хуулийнхны үүд хаалга сахин царайчилж, наждаа эдэлж явахад МАН-ын эрх баригчид элдэв саад тотгор хийж, яаж доромжилж, гадуурхан гоочилж байсныг мартсан уу. Гурав. МАН-ын эрх баригчид Ардчилсан намынхантай хуйвалдаж, намынхаа нэр дэвшигчийг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хэрхэн унагаж байсныг цөөнгүй хүн халаглан ярьдгийг сонссон уу. Дөрөв. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдсан нэр дэвшигчээ Намынхаа Бага хуралд ч оруулалгүй С.Баяр, Д.Дэмбэрэл нар хурлын танхимын үүднээс хөөгөөд явуулж байснаа арай мартаагүй биз дээ. Тав. МАН-ын эрх баригчид, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярт хилс хэрэг тулган харгис хэрцгийгээр баривчлан хорьж байхад “Хуультай юм хуулиараа л явна биз дээ” хэмээн бүлтэрч, бас “Би унтчихаад Энхбаярыг баривчлагдсаныг мэдсэнгүй” гэхчилэн шогтож, тавлан даажигнаж байсныг Ардын намынхан мартлаа гэхэд хүний эрх, эрх чөлөө гэж хоолойгоо сөөтөл орилдог хулхи ардчилагчдын үнэн нүүр царай, бусармаг явдлыг зурагтаар шөнөжингөө зүрх шимшрэн харж хоносон түмэн олон арай мартаагүй байх. Ер нь МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг хилс хэрэгт унагаж шоронгийн тав болгоход МАН-ын тухайн үеийн дарга нар, тэдгээрийн гар хөл бологчдын оролцоо чамлахааргүй гэж үздэг хүн олон байдаг юм билээ. Харин МАН-ын одоогийн дарга Ө.Энхтүвшин Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч, улс төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Н.Энхбаярыг хилс хэргээр баривчилж, тарчилган зовоож байхад өөрөө санаачлан Намын бүлгээ хуралдуулан байр сууриа илэрхийлж байсныг МАХН-ын гишүүд, дэмжигчид дурсан талархаж байдгийг энэ ташрамд дурдъя.

ЭВСЭЖ, ХАМТАРЧ, НЭГДЭХИЙН УЧИР ХИЙГЭЭД БОДИТ БАЙДАЛ

МАН бараг бүх шатандаа дээр доргүй МАХН-тай эвсэх, хамтарч ажиллах, нэгдэн нийлэх тухай ярьж энэ тэрийг ятгаж хатгах, элдэв захидал мэдэгдэл бичиж гардуулах, золголт уулзалт зохион байгуулах гээд боломжтой гэж хэлж болох суваг аргаар тун идэвхтэй ажиллаж байх шиг. Дахиад л асуулт. МАХН тийм л хэрэгтэй байсан юм бол энэ намыг байгуулахаар зүтгэж явсан хүмүүсийн итгэл үнэмшил, үзэл бодлыг хүндэтгэж үзээд болох чадахаараа дэмжиж яагаад болоогүй юм. Дэмжих нь бүү хэл Дээд шүүхэд бүртгүүлэхгүй байхын тулд араас нь баалан хатгаж, өөрөөсөө шалтгаалж болох чадах бүхнээ хийсэн биз дээ. УИХ-ын сонгуульд хүчээ нэгтгэж эвсэн орж болоогүйн учир юу вэ. УИХ-д хамтран эвсэл болж орох нь байтугай МАН-ын угшилтай хүмүүсээс бүрдсэн Сонгуулийн Ерөнхий хороо МАХН-ын нэр дэвшигчдийг янз бүрийн шалтгаанаар нэрсийн жагсаалтаас хасч, бүр сонгуульд оруулаагүйгаа санаж л байгаа байх даа. УИХ-ын сонгуулийн ялагдлаасаа сургамж авч Орон нутгийн сонгуульд хамтран орох талаар санал санаачилга, хүч чармайлт тавьж яагаад болоогүй юм бол гэх мэт бодол, эргэлзээ ар араасаа хөвөрсөөр... Энэ мэтээс ажиглахад МАН, МАХН хоёр эвсэх, нэгдэн нийлэхэд ихээхэн хол зай байгаа нь маргашгүй үнэн аж. Наад захын асуудал гэхэд “МАХН-МҮАН-ын шударга ёс эвсэл”, “Ардчилсан Нам-Шударга ёс эвсэл”-ийн хамтарсан “Шинэчлэлийн Засгийн газар” маань яах билээ. Эсвэл Ардчилсан намынхан, МАН-тай хамтарсан Стандартын бус Засгийн газар гэгчээсээ гэнэт гарч хулхидсан шиг худрагагүй, жудаггүй зан гаргах уу.

Энэ бүхний цаана Г.Бямбасүрэнгийн “...бид сайн бодож, тунгааж ухаантай хөдлөхгүй бол МАН-ынхны мэхэнд унаж, золигт гарч мэднэ” гэж дээр анхааруулан хэлсэнчлэн мань нөхөд МАХН-ыг аанайхан янаглан хорлож муугий нь үзэх гэсэн ээлжит өдөөн хатгалга, башир явууллагаа хийж байгаа юм биш үү гэсэн эргэлзээг бас төрүүлж байна. Гэхдээ хоёр нам эвсэж болно. Тэр байтугай нэгдэн нийлж ч болох байх. Харин хоёр нам эвсэж нэгдэхэд хүрвэл МАХН-ын зүгээс Ардын Намынханд нэгд Намыг хагалан бутаргаж нэрийг нь солиход нөлөөлж гол үүрэг гүйцэтгэсэн, Оюутолгой, Тавантолгойн болон бусад орд газрын ашиглалтын талаархи бусармаг булхайт гэрээг байгуулах үед эрх баригч намыг удирдаж, Засгийн газарт ажиллаж байсан дарга нарыг намаасаа бүрмөсөн зайлуулах. Зөвхөн зайлуулж улс төр, ёс суртахууны хариуцлага хүлээлгэх төдийгүй булхайг нь уудлан илчилж хуулийн байгууллалгад шилжүүлэх, хоёрт МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг хилс хэргээс суллахад, төр засгтйн одоогийн эрх баригчдад хандаж, улс төрийн бусад хүчин, иргэний хөдөлгөөнийхөнтэй хамтарч зохих шахалт нөлөөллийг үзүүлэх, Гуравт Намууд нэгдэн нийлсний дараа зөвхөн “МАХН” гэсэн нэрээ хадгалж хэрэглэх, өөр ямар нэг үгийг хаалт хашилтад хавсаргахгүй байх. Дөрөвт МАН, МАХН-тай нийлэхдээ тус намын гишүүд намаасаа татгалзаж улмаар МАХН-д гишүүнээр элсэх, гишүүнчлэлээ сэргээх хэлбэрээр нэгдэн нийлэх, Тавд Намын даргаар МАХН-ын өнөөгийн үндсэн эрх баригчид, нэгдэн нийлсэн шинэ намын голлох удирдлагад сонгогдон ажиллах гээд олон талыг харж хамарсан, стратеги болоод тактикийн бодлого ухаан, үйл ажиллагааны чимхлүүр арга, жор дэгийг нарийн тохирох зэрэг шаардлага болзлыг тавьж таарна байх. Эс тэгвээс МАХН, МАН хоёр эвсэх, нэгдэн нийлэхийн тухайд нэг талд Ардын Намын гишүүн Ц.Цэнгэл гэдэг хүн сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Үл ойлгогдох байдлаар хэсэг бүлэг хүмүүс манай намын хуучин нэр дээр нам байгуулж, бүртгүүлээд явсан... бид шалдаа буучихаад МАХН-ын ар өврөөр гүйгээд гуйгаад байсан юм байхгүй. ...тэднээс “Нэгдээд өгөөч” гэж хэзээ ч гуйхгүй. МАН-ынхан МАХН-тай нэгдэх гээд хушуураад гүйгээд байгаа юм алга... Тэдний хүссэнээр эв эеэ хичээгээд явбал МАН гэх үндсэн том намдаа нэгдээд цаашдын үйл ажиллагаагаа явуулж болно шүү дээ” (“ӨС”.2013.¹46) гэж томорсон, мөн гишүүн Э.Мөнх-Очирын дээр дурдсан яриа зэргээс МАХН-ыг золигт гаргах, өөртөө уусгах гэсэн атгага санаа, басч доромжилсон өнгө аяс илт үнэртэж байх шиг. Тэгвэл нөгөө талд МАН-ын Нарийн бичгийн дарга Д.Цогтбаатар “Оны өмнө анх зоримог, шулуухан хурандаа Баярсайхан, эрчим хүчний тэргүүлэх инженер их тулхтай, нуруутай Ганжуур ах бид хэд уулзаж... хоёр намаа эвлэрэлцүүлж, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАХН, МАН-аа нэг эвсэл болгон оролцуулах, гэхдээ жинхэнэ нэр цэвэр хүнийг гаргах талаар ярилцсан юм” (“ӨС”.2013. ¹44.) гэж мэдэгдсэнээс харахад МАН-ын Нарийн бичгийн дарга, мөн намын зарим гишүүний яриа зэрэг нь МАН дотооддоо сүрхий зөрчилтэй, эсрэг тэсрэг байр суурьтай байгаа нь харагдаж байна. Тэгэхээр МАХН, МАН хоёрын эвсэх, хамтран ажиллах, нэгдэн нийлнэ гэдэг ойрын арав хорин жилийн асуудал биш бололтой. “Нэг хагарсан шаазан яаж ч оролдоод бүтэн болдоггүй” гэсэн хөдөөгийн ядуу зүдүүхэн хөх өвгөд, хөгшдийн дээр үед хэлж байсан үгийн агуулга ХХI зууны хориод онд биднийг тойрон эргэлдсээр... Хэрхэхийг улирах цаг хугацаа, үй явдал харуулах биз ээ хэмээн энэхүү тэмдэглэлийг өндөрлөе.