Монгол Улсад өнгөрсөн сард  нүүрсний худалдаа дахь авлигыг эсэргүүцэгчдийн жагсаал болсон. Тус улсын хамгийн том төрийн өмчит нүүрс олборлогч “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК өнгөрсөн онд Монголын нийт экспортын 84 хувийг худалдан авсан хөрш БНХАУ-ын худалдан авагчидтай шууд борлуулалтын гэрээ байгуулахаа ирэх сараас зогсоохоор болоод буй. Харин тус компанийн нүүрсийг Монголын хөрөнгийн биржээр дуудлага худалдаагаар худалдахаар болжээ. Нүүрсний гэрээг биржээр дамжуулан худалдах нь өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард Улаанбаатарт болсон авлигын эсрэг томоохон жагсаал цуглаан болон нүүрсний салбарт өргөн тархсан гэсэн  авлигын хэргээс үүдэн гарсан юм. “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн  нүүрсний орлогоос олон  тэрбумаар нь хувьдаа завшсан хэргээр тус компанийн Гүйцэтгэх захирал Б. Ганхуяг болон түүний хэд хэдэн хамтран зүтгэгчид, гэр бүлийн гишүүдийг нь барьж хорьсон. Эрх баригчид дуудлага худалдаа нь ил тод байдлыг сайжруулж, эцэст нь цэвэр өгөөжийг нэмэгдүүлнэ гэж үзэж байна. Монгол Улсын Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайд Батнайрамдал “Аль-Жазира” агентлагт өгсөн ярилцлагадаа “Хагас жил хүлээхийн оронд бид хоёрдугаар сараас эхлэн онлайнаар арилжаална. Монголын хөрөнгийн бирж үүнийг зохицуулах болно” гэж мэдэгджээ.  

Орос, Хятад хоёрын дунд оршдог Монгол Улс  3.3 сая хүн амтай, Аляскаас арай жижиг газар нутагтай, дэлхийн хамгийн сийрэг хүн амтай орны нэг юм. 2021 онд тус улсын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) нь Индонезийнхтэй адил  буюу ойролцоогоор 4500 ам.доллар. Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлын санаачилгад дурдсанаар тус улсын ДНБ-ий дөрөвний нэгийг уул уурхай бүрдүүлдэг. Экспортын орлогынх нь тал орчим хувийг нүүрс эзэлдэг.

Говь цөл дэх Тавантолгойн нүүрсний ордоос урд зүгт 240 км (150 миль) зайд орших Гашуунсухайт хилийн боомтоор нүүрсээ экспортлодог.  Тавантолгойн нүүрсийг Хятадад өндөр үнэлдэг бөгөөд гангийн үйлдвэрлэлд ашигладаг. Хятад бол дэлхийн хамгийн том ган үйлдвэрлэгч бөгөөд дэлхийн гангийн үйлдвэрлэлийн 57 орчим хувийг эзэлдэг. Гэвч гангийн үйлдвэрүүдийнхээ хэрэгцээг хангах хэмжээний коксжих нүүрсийг дотооддоо үйлдвэрлэж чадахгүй. Хятадын Гаалийн ерөнхий газрын мэдээлснээр, 2022 онд Хятад улс 170.71 сая тонн нүүрс импортлосон байна. Монгол Улс 31.2 сая тонныг нийлүүлсэн нь нийт бүтээгдэхүүний 18 орчим хувийг эзэлж байна. Сүүлийн жилүүдэд Хятад улс Австралийн нүүрснээс хамааралгүй болсноор Монголын коксжих нүүрс онцгой үнэлэгдэх болсон. Энэ сарын эхээр Монголын Хөрөнгийн бирж туршилтын арилжааг зохион байгуулсан бөгөөд 12800 тонн коксжих нүүрсийг Сингапурт төвтэй нүүрс тээвэрлэгчид дуудлага худалдаанд оруулсан байна.

Эцсийн дуудлагын үнэ анхны үнийн саналаас 12.2 хувиар өсөж, нэг тонн нь 1150-аас 1290 хятад юань (170-190 ам.доллар) болж өссөн байна. “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийг залилан мэхэлсэн хэргээр нүүрсний уурхайн хэсэг удирдлагууд болон тэдний хамсаатнууд баривчлагдснаас хойш ердөө нэг сарын дараа нүүрс борлуулах шинэ систем хэрэгжиж эхлээд байна.  Хөрөнгийн биржээр дамжуулан нүүрс борлуулах нь хулгай, авлигаас  сэргийлнэ гэж Монголын Засгийн газар үзэж байна. Хоёр жилийн өмнө Транспэрэнси интернэшнл байгууллагаас гаргасан авлигын  индексээр Монгол Улс 180 орноос 110-д жагссан.

Батнайрамдал “Өмнө нь төрийн өмчит компаниуд  худалдан авагчтайгаа худалдан авах, худалдах гэрээ байгуулж, хаалттай хаалганы цаана үнийн тохиролцоо хийдэг байсан. Шинэ тогтолцооны дагуу аливаа худалдан авагч тусгай зөвшөөрөлтэй брокеруудаар дамжуулан данс нээлгэж, бараа бүтээгдэхүүний худалдан авалтад тэгш эрхтэйгээр оролцох боломжтой болно. Мөн нүүрсний дуудлага худалдааг бусад ашигт малтмал руу өргөжүүлэхээр төлөвлөж байна. Зэс, төмрийн хүдэр, алт, жонш, молибден болон бусад ашигт малтмалыг арилжаалах боломжтой” хэмээн ярьжээ. Вашингтонд төвтэй “BowerGroupAsia” стратегийн зөвлөх фирмийн бүсийн захирал А.Амар “Монголд түүхий эдийн бирж амжилттай байгуулагдахад өдөр бүр их хэмжээний бараа, бүтээгдэхүүн арилжих шаардлагатай. Энэ солилцоо нь тэгш бус байдал, амьжиргааны өртөг, байгаль орчин, нийгмийн эрүүл мэндтэй холбоотой томоохон асуудлуудыг шийдвэрлэх  алхам гэж ойлгож болно" гэв.

https://www.aljazeera.com/economy/2023/1/25/after-anti-corruption-protests-mongolia-rethinks-coal-sales