Еврейчүүд өөрсдийгөө дэлхийн хамгийн ухаантай хүмүүс хэмээн нэрлүүлж чадсан үндэстэн билээ. Тэдний ийнхүү бусдаас өөрсдийгөө дөвийлгөн гаргаж чадсан шалтгаан нь еврейчүүдийн итгэл бишрэл болох хүн төрлөхтөний түүхэнд хүмүүс анхлан зохиогдсон шашнуудын нэг болох Иудейн шашинтай нь холбоотой бөгөөд Христ болон Исламын шашин түүнээс эхээ авсан юм. Жүүдүүд анхнаасаа л Ях-вэ бурхан зөвхөн биднийг ивээдэг гэдэгт хатуу итгэдэг иймээс хувь тавиланг нь жолоодож өөрөөс нь өөр бурхантай байхыг огт зөвшөөрдөггүй гэж үздэг байжээ. Ях-вэ бурхны оршин буй газар нь тэнгэрт бус Синай хэмээх ууланд байдаг гэдэг. Грекийн болон дорнын соёлын хольц бүхий нөлөөн дор зохиогдсон  анхны болох хуучин гэрээний “Үүсэлтэй” ч тэр энэхүү үзлээ шингээж өгсөн байдаг.

Жүүдүүд бусад овог аймгуудаас үзэл санааны хувьд тусгаарлагдмал байдалтай байхын зэрэгцээ хувь хүний зан байдлын талаас ч тэр өөртөө хэт итгэлтэй, ихэмсэг бардам байхын дээр өөр бусдыг үл ойшоох хандлагатай бүхий хүмүүс байжээ. Жүүдүүд шашиндаа бусдыг татахыг хэзээ ч зорьж байгаагүй ба шашны сүсэг бишрэл нь зөвхөн тэдний хүрээнд л үйлчилж байв.  Сүүлд шинээр бий болсон хөвч таслах, мацаг барих ёслолоос нь шалтгаалан тэдний эгнээнд орох шүтэгчдийн тоог улам цөөрүүлсэн. Харин энэхүү уламжлалыг нь зөвхөн исламын шашин авч хэрэглэсэн нь өдгөө хүртэл тус шашинд хадгалагдан үлджээ.

Еврейчүүд нь одоогийн палестинчуудын нутгаас зүүн  болон зүүн өмнөд нутгаар мал аж ахуй эрхлэн аж төрж байсан арабын нүүдэлчин аймгуудын нэг юм.
МЭӨ 500 – МЭӨ 300 оны үеэс  Палестиний нутагт эртний еврей аймгууд түрэн суурьшиж эхэлсэн байна. МЭӨ XI-X зуунд еврейн анхны төр улсаа байгуулжээ. Иудын улсыг үндэслэгч Саул хааны залгамжлагч Ишвалыг хөрш улсын хаан Давид довтолсоноор эзлэн авч Израиль-Иудын хаант улсыг бий болгов. Израиль-Иудын хаант улсын хөгжил цэцэглэлтийн  оргил үе нь МЭӨ 960-935 оны хооронд хаанчилж байсан Соломон хааны үе бол библийн сударт Израйл –Иудын улсын алтан үеийг МЭӨ XI-р зууныг гэж тэмдэглэн үлдээжээ. Төр улс нь ийнхүү цэцэглэн хөгжихдөө нийслэл хотдоо төвлөрөн хааны амьдрах асар том ордон барьж цорын ганц бурхан Ях-вэд зориулан сүм босгон цэрэг армиа зузаатган хөлсний болон байнгын армитай болж хотыг тойрсон бат бэх хэрмээр хамгаалуулах болов. Удалгүй Израйл –Иудын 2 гол том аймгийн зөрчил нь хурцадсаар еврейчүүдийг МЭӨ 926 онд тусгаар улсууд болгон хуваажээ. Энэ үйл явдлаас хойш МЭӨ 722  Ассирчууд Израйлийг эзлэн түрэмгийлж ихэнх ард иргэдийг нь цөлсөн байна. Удаад нь Иудын хаант улсыг Вавилоны эзэн хаан  МЭӨ 586 онд байлдан дагуулж мөн олон мянган еврейчүүдийг олзлон Вавилонд авчирч, сүүлд  ХТ-ын 66 онд жүүдүүд Ромын эсрэг дайн дэгдээж 3 жилийн дараа гэхэд ялагдал хүлээн олноор олзлогдон боол болж улс нь оршин тогтнохоо больжээ.

Улмаар олзлогдож одсон еврейчүүдээс эх нутагтаа эргэн ирж чадалгүй өрнийн ертөнцөөр нэг таран суурьшив. Ийнхүү жүүдүүдийг нийтэд нь хамарсан үндэстний хэмжээний хэд хэдэн гадны эзлэн түрэмгийлэлийн зэрэгцээ өөрсдийн дэгдээсэн дайнаас шалтгаалсан эмгэнэлт явдал болон шашны ягшмал үзэл баримтлал түүнчлэн өрөөл бусдыг үл тоодог зан нь үндсэрхэг үзлийг нь улам бэхжүүлэн гааруулж өрнөдөд оршин суугаа улс орон бүрдээ олон зуун жилээр шашны төдийгүй улс төрийн үзэл сурталын эсрэг бай болох их эмгэнэлийнх  үүдийг нээсэн байна. Шашны талаас домог ёсоор бурханаа зарсанаас хараалгуулсан гэдэг боловч бодит байдал нь шашны хэт туйлширсан хэнээрхэл болон үндсэрхэг үзлээс нь  шалтгаалж улмаар Христийн шашин хөгжин хүчээ явцдаа түүн дээр нь дөрөөлөн өөрийн эхээ авсан хуучин гэрээний шашинд  дайсагнан тэднийг эсрэг дан ганц шашны бус жүүдийн эсрэг семитизм үзэл гэгч  аймшигт сэдлийг дэврүүлэн санаачилж өрнөд дахь  олон зуун жилээр үндэстнийх нь хувьд дарамтад оруулсан юм.

Тэд ертөнцийн эзнийг таниагүй тул нүгэлтэнд тооцогдов.

                                                          Философич Спинзо

Цөллөгдсөн еврейчүүд цус холилдож байсан ч шашнаас бусад бүх соёлыг хүлээн авч чадаж байв. Харин шашны хувьд үзэл баримтлалд тэгтлээ өөрчлөлт ороогүй нь өөрсдийн нэгэн адил еврейн эсрэг үзлийн золиос болж явсан  17-р зууны үед амьдарч байсан чөлөөт сэтгэлгээний их сэтгэгч философич Спинзод хандаж байсан хандлагаас нь харагдана. Тухайлбал Спинзо хуучин гэрээний сургаалуудыг философийн талаас шинжлэн олон алдаа гарган ирж “ Тусдаа ангид бурхан гэж үгүй бурхан байгаль хоёр бол нэг зүйл хүний оюун ухаан бурхны нэг хэсэг байдаг” гээд. Мунхаг байдлыг бүх нүглийн үндсэн шалтгаан, харин зөв мэдлэг нь ухаалаг зохистой үйлдэлд хөтөлдөг гэхчилэн олон санаануудыг гаргаж ирсэн төдийгүй зохиолууд нь хуучин гэрээний бичилттэй төсөөтэй бичигдэн олны төөрөгдлыг арилгах гэсэн санаа агуулж байсан тул өөрсдийнх нь ягшмал шашны үзэл баримтлалыг шүүмжлэн, өөрөөр сэтгэсэн учраас еврей нийгэмлэг зөвхөн түүнд зориулсан хараалын бүхэл бүтэн уншлага  зохиосноос нь харагдана. Спиноза ч уушгины өвчнөөр шаналан ядуу амьдралаар амьдарч, гудас ч үгүй банзан орон дээр амьсгал хураасан хэдий ч үхэн үхтлээ өөрийн үзэл бодлоос огт ухраагүй дэлхийн хамгийн ариун мөртөй явсан цөөн хэдэн философичийн нэг болон мөнхөрчээ.

Еврейчүүд өөрийн гэсэн эх оронгүй олон улсад тархан амьдарч үр хүүхдэдээ еврей үндэстэн гэдгээ мартахгүй байхыг үүрэг болгон хүмүүжүүлж бас аливаа чадвараар бусдаас илүү байх ёстойг нь амьдралын нөхцөл байдал нь шаардаж байв. Эцэг нь еврей бол еврей үндэстэн болдог эх нь еврей эцэг нь өөр цусных бол еврей биш гэх дүрэм үйлчилдэг байж. Шашин болон жүүд гэдгээрээ гадуурхагдаж байсан элдвийн дарамт шахалт  үндэстэнийх нь хувьд тэвчээр хатуужил, хөдөлмөрч шаргуу занг нь бий болгон тэдний дундаас нийгмийн бүхий л салбарт дэлхийд данстай олон алдартанг төрүүлсэн юм. Тэд хувь заяандаа найдалгүй элдэв дарамт шахалтын эсрэг эв нэгдэлтэй зоригтой тэмцэж шашныхаа шүтэн бишрэх эрхийг алдаагүй ч эх орон,газар нутаггүй амьдарч байснаас"еврей хүн еврей хүндээ эх орон болдог" гэсэн үг гарчээ.

Дэлхийн 2-р дайны үед хамгийн ихээр онцлон доромжлол, цээрлэл амсах болсон шалтгаан нь дэлхийн 1-р дайн дуусч өрнөдийн улсууд эдийн засгийн хямралд автах үеэр Герман улс мөн адил хүндхэн байдалд орж мөнгөний ханш унаж үнийн их хөөрөгдөл бий болон эдийн засгийн уналтад оржээ. Энэ үед барьц алдсан Герман улсын засгийн эрхийг хамгийн сайхан бэлэн амлалтыг өгч олны дэмжлэг авсанаар Адольф Гитлер гарч ирэв. Гитлерийн хувьд улстөрд өгсөх шатных нь нэг хэсэг нь  еврейн эсрэг үзлийг дэвэргэх байсан тул тус орны эдийн засгийн уналтын буруутанаар еврейчүүдийг тодруулсан байна. Гитлерийг ЗГ-ийн эрхийг авсан нь Английн зарим нэг улс төрийн фракцуудад ашигтай хувилбар болсон гэдэг. Английн талаас еврейчүүдийг гадуурах дэмжлэгийг Гитлерт үзүүлсэнээр өөрсдийн Ойрхи Дорнод дахь колончлолын бүсэд Еврейн улсаар халхавч хийх алсын зорилго оршиж байсан гэж түүхчид үздэг. Жүүдүүдийг гадуурхах хөдөлгөөн амжилттай болох нь тодорхой байв. Учир нь тухайн үед Герман улсын бүхий л худалдаа болон эдийн засгийн хөдөлгүүр болох үйлдвэрүүдийн эзэд нь үе дамжсан еврейчүүд байсан нь өрнөдийн улсуудад олон зуун жилийн өмнөөс эхэлсэн еврейчүүдийн эсрэг семитизмынүзэл гэгчийг нь сэдрээж улмаар еврейчүүдийн хоёр хүн тутмын нэг нь амиа алдсан юм. Хачирхалтай нь зарим эх сурвалжид Гитлерийг еврей цустай байсан гэдэг.

Гитлерийн эмээ нь айлд үйлчлэгчээр ажиллаж байхдаа гэрлэлтээс гадуур хүү төрүүлсэн нь түүний аав бөгөөд эцэг нь еврей байсан гэдэг.

Зовлон зүдгүүр дунд сөхрөлгүй тэмцэж явсан еврейчүүд 20-р зуунтай золгох хүртлээ олноор эх нутагтаа очих эрмэлзэлээ хэзээ ч орхиж байгаагүй бөгөөд еврейчүүдийн үе үеийнхний мөрөөдөл нь болж байв. Тэд эх нутагтаа очих оролдлогыг нэг биш удаа хийж байсан ч тэр бүр амжилт олж чадахгүй байжээ. Дэлхийн 2-р дайны дараа НҮБ-аас Палистинд газар зааж өгсөнөөр  тэднийг нутгаа зорьж явахад нь Англид засгийн эрх авсан Клэмэнт Эттилийн толгойлсон Лейборст засгийн газар  Кипр арал дээр цагдан хорьж байсан юм. Энэ нь английн улстөрчид еврейчүүдийн талаарх бодлого адилгүй байсныг харуулдаг. Төр улсаа МЭ 73-р онд устгуулсан жүүдүүд бараг 2000 орчим жилийн дараа 1947 онд НҮБ-ын дэмжлэгтэйгээр Палестины газар нутагт 125,1 ам метр талбайд ихээхэн саад тотгорийг даван байж 1948 оны 5-рсарын 14-ны баасан гаригт Тель-Авивын музейн танхимд тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарлажээ. Тэр өдрийн маргааш арабын таван орон хавсран дайрч, жүүдүүд ч англи-америкийн дэмжлэгтэйгээр ялалт байгуулан тусгаар тогтносон төр улсаа байгуулсан билээ.

Өдгөө нутагтаа үлдсэн байсан жүүд болох Самарчууд өөрсдийгөө жинхэнэ еврей гэж үздэг бөгөөд хуучинсаг үзэлтнүүд болон өөрсдийгөө тусгаарлсан бол гаднаас нутгаа зорин ирсэн еврейчүүд шашныхаа хувьд шинэчлэгдсэн байдлаараа хэсэг бүлэг болон хуваагдаж сэтгэл зүйн хувьд маш эмзэг байдалтай эх нутагтаа амьдарцгааж байна. Олон зуун жилээр эх орон, газар нутаггүй нэг нэгэндээ дэм болж явсан тэдгээр хүмүүс эх нутагтаа очоод шашны хувьд нэгдмэл бус тийм ч таатай амьдарч чадахгүй байгаа нь 1990 оны эхэн үеэс хуучин ЗХУ задрахад эх нутагтаа очигсодын үр сад шашны хуучинсаг үзэлтнүүдийн эсрэг Гитлерийн төрсөн өдрийг тэмдэглэн эсэргүүцлээ илэрхийлдгээс нь харагдана. Изриаль улс 8 сая 290 мянган хүнтэй, хүн амын 85 хувийг жүүд, 14 хувийг Палестины арабууд эзлэх ба АНУ, Франц, Англи, ОХУ, Польш, Украйн, Австрали зэрэг орнуудад 8 сая шахам жүүдүүд өдгөө хүртэл оршин сууж байна. Шашны мөргөлчдын ариун Иерусалын өдөр болдог бөгөөд энэ үеэр олон хүн амь насаа алдах эрсдэлтэй байдаг нь тухайн улс тайван бус гэдгийг харуулдаг. Шашны болон үндэсний үндсэрхэг туйлширсан үзэл гэгч нь хэтэрхий дээгүүр үнэлж болдоггүй зүйл бололтой.

Дэлхийн олон орноос өөрсдийгөө Еврей гэж үздэг хүмүүс Израйлд ирдэг. Тэд өөр хоорондоо адил төсгүй царайтай ч тэднийг нэг л зүйл нэгтгэдэг "ЕВРЕЙ ХҮН"...

Оруулсан Хайтан.